Autor: Sylwia Sarzyńska

Żylna choroba zatorowo-zakrzepowa (ŻChZZ) w postaci zakrzepicy żył głębokich (ZŻG) i zatorowości płucnej (ZP) jest jednym z najpoważniejszych powikłań związanych z chirurgią ortopedyczną. Zgodnie z danymi, w samych Stanach Zjednoczonych niemal milion pacjentów rocznie rozwija ŻChZZ, z czego ok. 300 tys. przypadków ma skutek śmiertelny. Diagnostyka choroby bywa utrudniona ze względu na częsty przebieg bezobjawowy lub skąpoobjawowy. Głównym mechanizmem śmierci u pacjentów z ostrą zatorowością płucną jest niewydolność prawokomorowa serca. Profilaktyka i leczenie przeciwzakrzepowe jest bardzo powszechne w ortopedii i traumatologii narządu ruchu. Zarówno traumatologia, jak i ortopedia na czele z rozległymi operacjami kończyn dolnych predysponuje do rozwoju zmian zakrzepowych, ponieważ zaburzone zostają wszystkie trzy składowe klasycznej triady Virchowa. Większość pacjentów kwalifikowanych do dużych operacji kończyn dolnych wymaga co najmniej profilaktyki przeciwzakrzepowej. W związku z powyższym terapia przeciwkrzepliwa, jako wiedza z pogranicza chirurgii i chorób wewnętrznych, powinna być dobrze znana każdemu ortopedzie. Wczesna diagnostyka ŻChZZ oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia jest kluczowe dla poprawy rokowania chorych i zmniejszenia odsetka śmiertelności wśród pacjentów.

Rany pooperacyjne są nieodłączną częścią chirurgii, zarówno urazowej, jak i ogólnej. Właściwie każda interwencja chirurgiczna, nawet operacje miniinwazyjne, wiąże się z pozostawieniem rany. Istotnym elementem jest stworzenie jak najlepszych warunków do gojenia się rany i powstania blizny. Składają się na to liczne etapy – od planowania wykonania odpowiedniego cięcia skórnego, zastosowania najbardziej optymalnego dla danej okolicy i tkanki szwu, poprzez pooperacyjną antyseptykę i profilaktykę wystąpienia powikłań oraz wyrównywanie zaburzeń gospodarki ogólnoustrojowej pacjenta, mogących utrudniać gojenie się ran (np. niedokrwistość, hiperglikemia). Powikłania mogące wystąpić podczas procesu gojenia są z jednej strony problemem w znacznym stopniu obniżającym jakość życia chorych, a z drugiej stanowią znaczne obciążenie socjoekonomiczne dla systemu opieki zdrowotnej. Współczesna medycyna oferuje szeroki zakres możliwości odpowiedniej pielęgnacji ran i metod leczenia w postaci środków antyseptycznych charakteryzujących się jak najmniejszą toksycznością oraz szerokim spektrum działania. Do najczęściej stosowanych należą obecnie poliheksanid, oktenidyna oraz związki jodowe. Właściwe postępowanie często pozwala uniknąć groźnych powikłań. Wśród najczęściej występujących wymienia się: infekcję ran, rozejście się brzegów oraz powstanie nieprawidłowej tkanki bliznowatej (blizny hipertroficzne lub keloidy). Warto wspomnieć, że rana, a później blizna są tym, co zwykle na zawsze zostaje pacjentowi i często przez pryzmat dobrze wygojonej rany i blizny oceniają oni efekt operacji. Należy jednak podkreślić, że powikłane rany pooperacyjne są nie tylko problemem estetycznym. W niektórych przypadkach mogą stanowić zagrożenie dla życia pacjenta.

Wstęp: Choroba zwyrodnieniowa stawów jest jedną z wiodących przyczyn niepełnosprawności w populacji światowej. Z powodu dolegliwości bólowych, sztywności i zmniejszenia sprawności danego stawu w znacznym stopniu wpływa na ograniczenie aktywności i funkcjonowanie chorych. Dostępnych jest wiele metod leczenia i usprawniania pacjentów dotkniętych chorobą zwyrodnieniową – zarówno zachowawczych, jak i operacyjnych. Jedną z nich jest stosowanie leków z grupy symptomatic slow acting drugs in ostheoarthritis (SYSADOA). Zalicza się do nich siarczany chondroityny oraz glukozaminy. Zgodnie z danymi naukowymi, stosowanie prepara- tów z grupy SYSADOA powoduje łagodzenie bólu, zwiększa funkcjonalność i sprawność pacjentów, a poprzez zjawisko synergii działania różnych substancji zmniejsza konieczność podawania innych substancji o mniej korzystnym profilu bezpieczeństwa. Większość dostępnych źródeł potwierdza zasadność stosowania siarczanu chondroityny (chondroitin sulphate – CS) w chorobie zwyrodnieniowej o łagodnym i umiarkowanym stopniu nasilenia. Wykazano także, że proces produkcyjny, skład cząsteczki, stopień oczyszczenia oraz pochodzenie CS mają znaczenie dla bioprzyswajalności i skuteczności działania. W związku z tym istotne jest stosowanie CS o wysokim stopniu oczyszczenia. Ważne jest także, szczególnie w przypadku suplementów, stosowanie siarczanów dostępnych na rynku od dłuższego czasu, dla których istnieją badania kliniczne wskazujące na ich skuteczność i dobrą bioprzyswajalność, z uwzględnieniem dawki i źródła pochodzenia siarczanu.

Systematyczna aktywność fizyczna jest istotnym czynnikiem zmniejszającym śmiertelność spowodowaną chorobami układu krążenia i śmiertelność ogólną w populacji światowej. W ostatnich latach coraz większy odsetek ludzi stara się prowadzić zdrowy tryb życia i uprawiać sport przynajmniej w formie rekreacyjnej. Jest to pozytywne zjawisko. Niestety, część osób nie dostosowuje swojej kondycji i umiejętności do podejmowanych aktywności fizycznych. Brak racjonalnego dostosowania aktywności i podejmowanie czynności przekraczających możliwości kompensacyjne i przygotowanie organizmu prowadzi do urazów związanych ze sportem. Największy odsetek takich urazów dotyczy populacji osób młodych oraz w średnim wieku, częściej mężczyzn. Wykazano, że ze sportów grupowych największy odsetek urazów notuje się w piłce nożnej oraz w baseballu. W przypadku sportów indywidualnych istotną rolę w tych statystykach odgrywają bieganie, jazda na rowerze oraz na rolkach czy łyżwach. Podstawą postępowania w łagodnych i umiarkowanych urazach jest schemat PRICE(M) zalecający ochronę, oszczędzanie, chłodzenie, kompresję oraz uniesienie (elewację) uszkodzonej okolic ciała. Należy go wdrożyć najpóźniej w okresie 24–48 godzin po urazie. PRICE(M) ma na celu zapewnienie optymalnych warunków do gojenia się i regeneracji uszkodzonych tkanek oraz zapobieganie wtórnym urazom. Rozszerzony schemat zakłada wdrożenie leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych w formie miejscowej i/lub ogólnoustrojowej. W przypadku nasilonych objawów lub braku poprawy w okresie 2–3 dni wskazana jest konsultacja lekarska.

Trudno gojące się rany pooperacyjne stanowią istotny problem kliniczny zarówno dla pacjenta, jak i lekarza. Wiążą się przede wszystkim z obniżeniem jakości życia chorego. Mogą także skutkować powikłaniami ogólnoustrojowymi groźnymi dla życia pacjenta. Do najczęstszych powikłań związanych z ranami pooperacyjnymi zalicza się: infekcję ran, rozejście się brzegów rany oraz powstanie nieprawidłowej tkanki bliznowatej. Wymienia się wiele czynników związanych z pacjentem i samym zabiegiem operacyjnym wpływających na proces gojenia. Należy podkreślić, że proces pielęgnacji rany i zapobiegania powikłaniom rozpoczyna się jeszcze przed operacją i wykonaniem chirurgicznego cięcia. Dotyczy to z jednej strony planowania odpowiedniego dostępu, linii cięć oraz zszywania tkanek, ale także wyrównywania zaburzeń gospodarki ustrojowej pacjenta mogących utrudniać późniejsze gojenie się ran. W okresie pooperacyjnym kluczowa jest rola antyseptyki, prawidłowej pielęgnacji rany i stosowania odpowiednich opatrunków i preparatów. W przypadku nieprawidłowego gojenia się rany istotna jest szybka diagnostyka i w razie potrzeby wdrożenie odpowiedniego leczenia. Nieprawidłowo gojące się rany stanowią nie tylko problem estetyczny, ale w niektórych przypadkach mogą stanowić zagrożenie dla życia pacjenta.

Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) jest istotną przyczyną niepełnosprawności w populacji światowej. W zależności od stopnia choroby, lokalizacji zmian i czynników związanych z pacjentem dostępnych jest wiele metod leczenia. Właściwie na każdym etapie choroby kluczowe jest zwalczanie dolegliwości bólowych. W tym celu stosowany jest arsenał leków – od paracetamolu i niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), po silne i słabe leki opioidowe. Często pozwalają one na osiągnięcie satysfakcjonujących efektów klinicznych w postaci zmniejszenia bólu, poprawy jakości życia pacjentów i funkcjonalności. Należy jednak pamiętać, że terapia przeciwbólowa w ChZS może być związana z wystąpieniem objawów niepożądanych związanych z podażą środków farmakologicznych. W przypadku paracetamolu najbardziej niebezpiecznym powikłaniem jest zatrucie, które może powodować niewydolność wątroby. Niesteroidowe leki przeciwzapalne mogą powodować m.in. problemy gastroenterologiczne czy nefrologiczne. Leki opioidowe można przedawkować (ze wszystkimi objawami pobudzenia receptorów opioidowych), a u starszych ludzi mogą wpływać na zwiększenie ryzyka urazów wtórnych do upadków. W związku z powyższym terapia przeciwbólowa powinna być prowadzona świadomie, indywidualnie względem każdego pacjenta z uwzględnieniem zaawansowania bólu, chorób współistniejących, alergii i preferencji chorego oraz w sposób minimalizujący wystąpienie działań niepożądanych.

Żylna choroba zatorowo-zakrzepowa (ŻChZZ) w postaci zakrzepicy żył głębokich (ZŻG) i zatorowości płucnej (ZP) jest jednym z najpoważniejszych powikłań, jakie mogą towarzyszyć rozległym urazom oraz dużym operacjom ortopedycznym. Zgodnie z szacunkami w samych Stanach Zjednoczonych rocznie prawie 1 mln pacjentów rozwija ŻChZZ, z czego ok. 300 tys. przypadków ze skutkiem śmiertelnym. Choroba często przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo, w związku z czym jej diagnostyka bywa utrudniona. W najgorszym przypadku choroba ta może prowadzić do zgonu pacjenta. Głównym mechanizmem śmierci u pacjentów z ostrą zatorowością płucną jest niewydolność prawokomorowa serca. Zarówno traumatologia, jak i ortopedia z rozległymi operacjami kończyn dolnych predysponuje do rozwoju zmian zakrzepowych, ponieważ zaburzone zostają wszystkie trzy składowe klasycznej triady Virchowa. Również zabiegi ortopedyczne na kończynie górnej powikłane są ryzykiem wystąpienia zakrzepicy, jednak jest to znacznie rzadsze niż w przypadku operacji miednicy, kończyn dolnych oraz rozległych urazów. Wczesne rozpoznanie ŻChZZ oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia jest kluczowe dla poprawy rokowania pacjentów, zmniejszenia odsetka śmiertelności oraz skrócenia czasu hospitalizacji.

Stany zapalne stawów stanowią szeroką grupę schorzeń układu mięśniowo- -szkieletowego. Choroby te można podzielić na przewlekłe wraz z zaostrzeniami oraz ostre, będące następstwem świeżych urazów. Terapia większości stanów zapalnych stawów jest złożona. Często wymaga kompleksowego podejścia rehabilitacyjnego, farmakologicznego oraz zabiegowego.