Przewlekłe zespoły bólowe stanowią pięć z 11 chorób, które w największym stopniu wpływają na współczynnik lat przeżytych w niepełnosprawności (Years Lived with Disability – YLD) przedstawiony przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization – WHO). Zalicza się do nich m.in. chorobę zwyrodnieniową stawów (osteoarthritis – OA) oraz zespoły bólowe kręgosłupa lędźwiowego i szyjnego [1, 2].
Choroba zwyrodnieniowa stawów, po chorobach układu sercowo-naczyniowego, stanowi najistotniejszą przyczyną niesprawności u osób starszych [3]. Zgodnie z definicją charakteryzuje się obecnością zmian w metabolizmie, strukturze oraz funkcjonowaniu całego stawu i tkanek w bezpośrednim jego sąsiedztwie – zmiany chorobowe dotyczą chrząstki stawowej, podchrzęstnej tkanki kostnej, błony maziowej, a także więzadeł i sąsiadującej tkanki mięśniowej [4]. Głównym objawem OA jest ból, który nasila się podczas obciążania chorego stawu oraz pojawia po okresie spoczynku. Dolegliwości związane z chorobą często utrudniają bądź nawet uniemożliwiają pacjentowi codzienną aktywność [5]. W zaawansowanej chorobie mogą występować w spoczynku oraz wybudzać chorego ze snu. Przyjmuje się, że głównym źródłem bólu w OA jest pobudzanie receptorów (nocyceptorów) zlokalizowanych w tkankach objętych procesem chorobowym oraz obniżenie progu ich pobudliwości, tzw. ból receptorowy. Część autorów sugeruje także istnienie komponenty bólu neuropatycznego [6, 7].
W zaawansowanym stadium choroby często konieczne jest wykonanie aloplastyki chorego stawu. Należy jednak zaznaczyć, że odpowiednie leczenie zachowawcze i farmakologiczne wykazuje dobre efekty kliniczne i zawsze powinno być stosowane jako pierwsze.
Zgodnie z obecną wiedzą, nie istnieje metoda, która hamuje progresję choroby lub cofa obecne już zmiany [8]. W związku z tym głównym punktem końcowym w terapii osób z OA jest zmniejszenie dolegliwości bólowych pacjentów, przyspieszenie procesu rehabilitacji i umożliwienie powrotu do aktywności fizycznej oraz opóźnienie momentu, kiedy wskazane jest wdrożenie leczenia inwazyjnego. Poprzez dołożenie starań do zmniejszenia dolegliwości bólowych lekarz może w znacznym stopniu przyczynić się do poprawy jakości życia pacjenta [9].
Leczenie OA można podzielić na cztery kategorie: niefarmakologiczne (ćwiczenia, zmniejszenie masy ciała, edukacja chorych, stosowanie ortez), farmakologiczne (leki stosowane w formie miejscowej, ogólnoustrojowej bądź iniekcji), metody alternatywne i uzupełniające (ekstrakty z awokado i soi, akupunktura, suplementacja witamin) oraz chirurgiczne (m.in. artroskopie, osteotomie czy aloplastyki) [5]. W artykule szerzej przedstawiono metody leczenia farmakologicznego.
Drabina analgetyczna Światowej Organizacji Zdrowia
Większość pacjentów z OA korzysta z różnych form leczenia farmakologicznego [10]. Wybór odpowiedniego leku przeciwbólowego oraz jego dawkowanie zależy od oceny stopnia dolegliwości bólowych pacjenta. W tym celu stosuje skale kliniczne, takie jak: Verbal Rating
Scale (VRS), Visual Analogue Scale (VAS) czy Numerical Rating Scale (NRS).
W 1987 r. WHO opracował schemat leczenia bólu w zależności od natężenia, czyli tzw. drabinę analgetyczną. Wyróżnia się niej trzy stopnie, przy czym pierwszy oznacza występowanie słabych dolegliwości bólowych (NRS 1–4), drugi – umiarkowanych (NRS > 4–6), a trzeci – najsilniejszych (NRS > 6). W przypadku bólu zaklasyfikowanego jako pierwszy stopień drabiny stosuje się: niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), paracetamol oraz metamizol. Jeśli nie obserwuje się ustąpienia dolegliwości lub ból wyjściowo ma większe natężenie, wprowadza się leki z drugiego stopnia drabiny analgetycznej. Są to słabe opioidy, z których najczęściej stosowane są tramadol oraz nefopam. Równocześnie stosuje się leki z pierwszego stopnia drabiny, które działają synergistycznie oraz umożliwiają zmniejszenie dawek leków opioidowych. Do leków trzeciego stopnia zalicza się silne opioidy – morfinę, fentanyl, buprenorfinę, oksykodon i metadon.
Leków z trzeciego stopnia nie należy łączyć z lekami z drugiego stopnia. Można natomiast rozważyć włączenie leków pierwszego stopnia.
Na każdym etapie należy rozważyć dodanie leków z grupy koanelgetyków, które wzmacniają działanie przeciwbólowe. Ponadto wykazują skuteczność w leczeniu bólu neuropatycznego, którego składowa w bólu OA została wykazana [7, 11]. Szczególnie polecane połączenia leków, które istotnie zwiększają skuteczność i zmniejszają ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, to: NLPZ z opioidem, paracetamol z opioidem, paracetamol z NLPZ oraz paracetamol z tramadolem [12]. Drabina analgetyczna i leki należące do poszczególnych stopni przedstawiono w tabeli 1.
Paracetamol
Paracetamol, ze względu na skuteczność i dobry profil bezpieczeństwa, jest zalecany jako lek pierwszego rzutu w przypadku OA o łagodnym nasileniu [3]. Lek ten jest pozbawiony wielu działań niepożądanych NLPZ, będąc jednocześnie tak samo efektywny w uśmierzaniu łagodnego bólu. Dzienne dawki do 4 mg są bezpieczne, jednak należy zachęcać pacjentów do stosowania najmniejszych skutecznych dawek. U dużej liczby pacjentów dawka 1 mg dwa razy dziennie ma pozytywne działanie. W zaleceniach większości towarzystw naukowych paracetamol jest zaliczany do leków pierwszego rzutu w OA. Europejska Liga Przeciwreumatyczna (European League Against Rheumatism – EULAR) zarówno w wytycznych dla stawu kolanowego, jak i biodrowego zdecydowanie rekomenduje paracetamol. W wytycznych dla OA stawów ręki poziom rekomendacji jest słabszy [13]. Także wytyczne American College of Rheumatology (ACR) dla stawu kolanowego i biodrowego określają paracetamol jako lek względnie zalecany [13]. Zgodnie z wytycznymi Osteoarthritis Research Society International (OARSI) istnieją mocne dowody naukowe na skuteczność paracetamolu w OA stawu kolanowego kolana, jednak w przypadku stawu biodrowego skuteczność może być słabsza. W przeglądzie systematycznym Nelson i wsp. [13], podsumowującym wytyczne różnych towarzystw naukowych, paracetamol jest zaklasyfikowany jako lek zalecany w OA. Należy pamiętać, że mimo ogólnego bezpieczeństwa stosowania tego związku u osób nadużywających alkohol oraz pacjentów z chorobami wątroby, paracetamol może być hepatotoksyczny. Należy pamiętać, że nie wykazuje działania przeciwzapalnego, więc jeśli przyczyną bólu jest stan zapalny, należy zastosować NLPZ. W przypadku niepowodzenia terapii paracetamolem wprowadza się NLPZ lub leki z wyższych stopni drabiny analgetycznej [14].
Leki stosowane miejscowo
W większości wytycznych towarzystw naukowych dotyczących leczenia OA miejscowe stosowanie NLPZ jest uwzględnione i zalecane [13, 15]. Zgodnie z zaleceniami OARSI i EULAR dla stawu kolanowego i stawów ręki oraz American Academy of Orthopaedic Surgeons (AAOS), istnieją mocne dowody naukowe na stosowanie NLPZ miejscowo działających w OA. Najczęściej są to: ketoprofen, diklofenak czy naproksen [1, 16].
Stosowanie substancji działających miejscowo jest możliwe w przypadku okolic położonych powierzchownie, aby stężenie leku w miejscu największego bólu było odpowiednie. Szacuje się, że przy zastosowaniu miejscowym lek osiąga ok. 5% stężenia w osoczu w porównaniu z formą doustną. W związku z tym ryzyko działań niepożądanych znacznie maleje [1].
Kapsaicyna
Zgodnie z dostępnymi informacjami kapsaicyna nie ma działań niepożądanych oraz nie wchodzi w interakcje z lekami, chociaż jak każdy środek stosowany miejscowo może wywołać odczyny skórne. Kapsaicyna znalazła się na liście związków i metod zalecanych w niechirurgicznym postępowaniu w OA stawu kolanowego OARSI w aktualizacji z 2014 r. [17].
Niesteroidowe leki przeciwzapalne – leki najczęściej stosowane w chorobie zwyrodnieniowej
Niesteroidowe leki przeciwzapalne są lekami stosowanymi do leczenia bólu o łagodnym i umiarkowanym stopniu nasilenia. Zgodnie z danymi są to najczęściej przepisywane leki przeciwbólowe [18]. Poza działaniem przeciwbólowym istotne jest także ich działanie przeciwzapalne, ponieważ w etiologii bólu i dolegliwości w OA wykazano obecność komponenty zapalnej [19]. Choć główny mechanizm działania wszystkich NLPZ jest podobny, poszczególne leki z tej grupy wykazują różnice w parametrach farmakologicznych, zróżnicowaniu selektywności względem cyklooksygenaz oraz spektrum działań pozacyklooksygenazowych.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne wykazują lepszą skuteczność w zmniejszaniu bólu niż paracetamol, mają jednak więcej działań niepożądanych [3]. Także pomiędzy poszczególnymi lekami ryzyko wystąpienia działań niepożądanych jest różne [20]. Mechanizm działania tych leków polega na odwracalnym blokowaniu enzymu cyklooksygenazy, która odpowiada za przekształcenia kwasu arachidonowego do prostaglandyn i leukotrienów [21]. Istnieją dwie izoformy cyklooksygenaz. Cyklooksygenaza 1 (COX-1) występuje w warunkach fizjologicznych i ma korzystne działanie m.in. na układ pokarmowy, regulację przepływu krwi w nerkach i działania płytek krwi.
Druga forma, cyklooksygenaza 2 (COX-2), jest wydzielana głównie w odpowiedzi na prozapalne cytokiny, a produkty przemiany kwasu arachidonowego wpływają na zwiększenie przepuszczalności naczyń, obrzęk i ból. Za działania niepożądane odpowiada głównie hamowanie COX–1 [20]. Prostaglandyny odgrywają istotną rolę w etiologii stanu zapalnego oraz nocyceptywnym odbiorze bodźców bólowych. W odniesieniu do OA udowodniono, że powstałe w wyniku działania COX prostaglandyny (głównie prostaglandyna E2) stymulują produkcję interleukiny 6 (IL-6) przez komórki tkanki kostnej, co wtórnie nasila proces zapalny [22]. Poza działaniem na cyklooksygenazy, istotne znaczenie wydaje się mieć obniżanie przez NLPZ stężenia czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (vascular-endothelial growth factor – VEGF), który w zmienionej zapalnie błonie maziowej wpływa na angiogenezę i wykazuje dodatnią korelację z nasileniem progresji choroby i dolegliwości z nią związanych [23, 24]. Niesteroidowe leki przeciwzapalne wykazują zróżnicowaną selektywność względem cyklooksygenaz. Można je podzielić na: nieselektywne (działające zarówno na COX-1, jak i COX-2), bardziej selektywne względem COX-2 oraz działające wybiórczo na COX-2. Podział NLPZ z uwzględnieniem selektywności COX i stosowanych dawek przedstawiono w tabeli 2. Zgodnie z opinią i wytycznymi towarzystw medycznych, takich jak: OARSI, AAOS, ACR, dla stawu kolanowego biodrowego i stawów ręki oraz EULAR dla stawu kolanowego biodrowego i stawów ręki doustne NLPZ są skuteczne i szczególnie zalecane w chorobie zwyrodnieniowej stawów. Amerykańskie Kolegium Reumatologiczne zastrzega w rekomendacjach, że wdrożenie tych leków powinno być poprzedzone podjęciem próby leczenia paracetamolem [13]. W celu zmniejszenia ryzyka powikłań ze strony przewodu pokarmowego należy przede wszystkim wybierać wybiórcze lub preferencyjne NLPZ bądź izomery klasycznych NLPZ, takie jak np. deksketoprofen czy deksibuprofen, w najmniejszej skutecznej dawce, pamiętając o maksymalnych dawkach dobowych.
Podczas jednoczesnego stosowania leków z grupy NLPZ i PPI uzyskujemy protekcję śluzówki przewodu pokarmowego. Ze względu na zwiększenie wartości pH może zmniejszać się wchłanianie NLPZ, co w konsekwencji może przekładać się na mniejszy efekt przeciwbólowy i przeciwzapalny. Nie zaleca się stosowania u pacjentów przyjmujących NLPZ jako czynnika protekcyjnego H2-blokerów, ponieważ nie zapobiegają one tworzeniu się owrzodzeń mogą natomiast maskować objawy tego uszkodzenia [13]. Do głównych działań niepożądanych NLPZ zalicza się m.in. gastrotoksyczność, nefrotoksyczność, wzrost ryzyka wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych. Do najczęściej stosowanych NLPZ nieselektywnych należą: ketoprofen, diklofenak oraz naproksen. Ketoprofen, poza standardowym działaniem na COX, hamuje zdolność przechodzenia leukocytów przez ścianę naczynia do miejsca stanu zapalnego oraz aktywność elastazy wydzielanej przez neutrofile. Jego przyjmowanie wiąże się ze stosunkowo dużym ryzykiem krwawień z górnego odcinkaprzewodu pokarmowego [20]. Zastępowanie leków racemicznych ich enacjomerycznie czystymi formami daje lepszy indeks terapeutyczny. Dobrym przykładem jest tutaj np.: deksketoprofen. Usunięcie z macierzystego ketoprofenu zbędnego izomera (lewoskrętnego) pozwala potencjalnie na: zastosowanie dawki 25 mg deksketoprofenu, aby osiągnąć ten sam efekt przeciwbólowy co ketoprofen 50 mg oraz możliwość zmniejszenia o połowę obciążenia metabolicznego i zmniejszenia ryzyka działań niepożądanych. Może być też stosowany w przypadku bólu ostrego przed posiłkiem. Diklofenak jest jednym z najcześciej stosowanych NLPZ w chorobie zwyrodnieniowej stawów. Podobnie jak ketoprofen hamuje zdolność przechodzenia leukocytów przez ścianę naczynia do miejsca stanu zapalnego. Naproksen również hamuje aktywność elastazy wydzielanej przez neutrofile. Wykazano, że w populacji chorych na OA stawu kolanowego, jako jeden z nielicznych nie powoduje zwiększenia ryzyka rozwoju żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej [25].
Meloksykam i nimesulid
Meloksykam i nimesulid należą do grupy NLPZ bardziej selektywnych względem COX-2. Z tego względu leki te są pozbawione części działań niepożądanych nieselektywnych NLPZ. Zgodnie z danymi meloksykam jest drugim co do częstości stosowania NLPZ w Stanach Zjednoczonych w OA, reumatoidalnym zapaleniu stawów i młodzieńczym idiopatycznym zapaleniu stawów [26]. Zalicza się go do wybiórczych inhibitorów COX-2 [27]. Wykazano lepszą tolerancję meloksykamu w aspekcie powikłań z przewodu pokarmowego w porównaniu z nieselektywnymi NLPZ [28]. Zgodnie z badaniami na modelach zwierzęcych meloksykam w niskich i wysokich dawkach ma działanie chondroprotekcyjne. W wysokich zapobiega pogłębianiu się zmian w podchrzęstnej tkance kostnej [29]. Standardowa dawka w OA to 15 mg dziennie, jednak u osób starszych zaleca się stosowanie niższej dawki – 7,5 mg [18].
Możliwe jest dawkowanie raz dziennie [26].
Nimesulid
Nimesulid jest kolejnym NLPZ, który może być stosowany do leczenia OA z dobrym efektem. Lek poza wpływem na COX ma także inne mechanizmy działania. Zmniejsza przyleganie neutrofilów do śródbłonka naczyń, cytoplazmatyczne stężenie metaloproteinaz oraz produkcję wolnych rodników [20]. Ponadto hamuje aktywność czynnika martwicy nowotworów oraz interleukin, ma działanie modulujące funkcje receptorów glikokortykosteroidowych i może wykazywać działanie przeciwhistaminowe [30]. Charakteryzuje się szybkim początkiem działania stosowany jest ochronnie względem degeneracji chrząstki stawowej, co jest szczególnie istotne w OA. Nimesulid jest słabo kwaśny, w związku z czym ryzyko owrzodzeń górnego odcinka przewodu pokarmowego podczas jego stosowania jest mniejsze niż przypadku NLPZ o większej kwasowości. W przypadku tego leku odsetek powikłań z przewodu pokarmowego względem innych NLPZ jest stosunkowo niewielki [3]. Nimesulid jest szczególnie wskazany w leczeniu bólu po ekstrakcji zębów, ponieważ ze względu na preferencyjne działanie względem COX-2, nie osłabia funkcji płytek krwi w znacznym stopniu, a więc ryzyko krwawienia jest mniejsze niż w przypadku stosowania innych leków z tej grupy (30). Stosowanie tego leku powinno być także rozważone w przypadku zaostrzenia reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), gdyż nimesulid wykazuje działanie hamujące na kolagenazę (30). Lek wykazuje dużą skuteczność w leczeniu OA kręgosłupa, także ze względu na wpływ na kolagenazę oraz metaloproteinazy (30). W grupie pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego najbezpieczniejsze NLPZ to naproksen, deksketoprofen, meloksykam i nimesulid. W tabeli 3 przedstawiono schemat postępowania w przypadku pacjentów o zwiększonym ryzyku wystąpienia działań niepożądanych.
U pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów nie zaleca się stosowania indometacyny z uwagi na uszkadzające działanie leku na chrząstkę stawową. Spośród dostępnych NLPZ znacznym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych, szczególnie ze strony nerek charakteryzuje się piroksykam. Jest to lek o najdłuższym okresie półtrwania wynoszącym około 40 godzin, co powoduje, że nawet przy stosowaniu 1 raz na dobę ulega on kumulacji, czego konsekwencją może być uszkodzenie nerek. Dość długie okresy półtrwania posiadają też: naproksen 12-15 h oraz meloksykam 20 h. NLPZ o długim okresie półtrwania nie zaleca się u pacjentów powyżej 65 roku życia, gdyż jest to grupa pacjentów o najwyższym ryzyku wystąpienia działań niepożądanych związanych z długotrwałą supresją wytwarzania endogennych prostanoidów. Im krótszy okres półtrwania (T1/2) tym krótszy czas zahamowania syntezy prostanoidów o działaniu cytoprotekcyjnym w przewodzie pokarmowym, nerkach i układzie krążenia. Dlatego leki z krótkim okres półtrwania uważa się za bezpieczniejsze. Okresy półtrwania (T½) wybranych NLPZ przedstawia tabela 4.
U pacjentów, szczególnie w przypadkach gdy mamy do czynienia z bólem ostrym niezwykle istotnym parametrem, który powinien decydować o wyborze leku, jest czas po jakim od jego podania pojawia się efekt przeciwbólowy. Im szybciej lek rozpoczyna swoje działanie, tym lepiej. Równocześnie warto pamiętać, że im dłuższy okres pojawienia się efektu analgetycznego, tym wyższe ryzyko przyjęcia przez pacjenta wyższych dawek leku, co ma szczególne znaczenie w przypadku NLPZ dostępnych bez recepty. Tmax wybranych NLPZ pokazuje tabela 5.
Słabe opioidy
Tramadol jest lekiem zaliczanym do grupy słabych opioidów. Działa ośrodkowo jako agonista receptorów mi, kappa i delta. Hamuje także wychwyt zwrotny serotoniny i noradrenaliny w synapsach zstępującego przewodzenia bólu rdzenia kręgowego. W formie doustnej działa ok. pięciu razy słabiej niż morfina podana doustnie. Zgodnie z wytycznymi AAOS stosowanie tramadolu jest skuteczne i zasadne w OA.
Także zalecenia ACR dla stawu kolanowego, biodrowego i stawów ręki uwzględniają w wytycznych stosowanie tramadolu. Zgodnie z przeglądem systematycznym podsumowującym wytyczne licznych towarzystw medycznych, tramadol jest lekiem rekomendowanym w leczeniu OA [13]. Decyzja o włączeniu leku zapada zwykle, kiedy działanie doustnych NLPZ jest niewystarczające lub ból uległ nasileniu.
Terapia tramadolem często jest łączona z paracetamolem. Wykazano, że takie połączenie leków przyspiesza rozpoczęcie działania przeciwbólowego i wydłuża je [30]. Umożliwia także zmniejszenie dawek tych leków. Wykazano skuteczność działania tramadolu z paracetamolem w OA opornym na NLPZ i w nagłych zaostrzeniach bólu [30, 31].
W ostatnim czasie coraz powszechniej stosowane jest połączenie tramadolu z deksketoprofenem (niesteroidowy lek przeciwzapalny). W chwili obecnej na rynku dostępny jest jeden preparat łączący oba leki (Skudexa). Lek jest zarejestrowany do leczenia bólu od umiarkowanego do ciężkiego, w tym do bólu pooperacyjnego. Zgodnie z badaniami, ma szybki początek działania, długi okres półtrwania i dobry profil bezpieczeństwa [33]. Wykazuje skuteczność w leczeniu bólu somatycznego i trzewnego [33]. Na uwagę zasługuje fakt, że takie połączenie substancji pozwala na hamowanie bólu na różnych poziomach: NLZP wykazuje obwodowe i ośrodkowe działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe, a słaby opioid hamuje przewodzenie bólu na poziomie zstępującego układu przewodzenia bólu rdzenia kręgowego [33][34]. Zgodnie z badaniami, połączenie 75 mg tramadolu i 25 mg ketoprofenu jest skuteczniejsze w uśmierzaniu bólu niż stosowanie osobno 100 mg tramadolu lub 25 mg deksketoprofenu [35].
Silne opioidy
Silne leki opioidowe (wymienione w tabeli 1) są jedną z metod leczenia nasilonego bólu w chorobie zwyrodnieniowej stawów. Ze względu na swój potencjał uzależniający można je wprowadzić dopiero wtedy, gdy inne formy leczenia farmakologicznego okazują się nieskuteczne. Terapię zaczyna się od minimalnych dawek, stale monitorując pacjenta. Szczególną uwagę należy zachować w grupie osób starszych, ponieważ leki te zwiększają ryzyko upadków [5]. Stosowanie leków opioidowych znajduje uzasadnienie w wytycznych OARSI, ACR dla stawu kolanowego i biodrowego oraz EULAR dla stawu kolanowego i stawów ręki. Zgodnie z zaleceniami AAOS dowody na zasadność stosowania tych leków w OA są niejednoznaczne [13].
Inne metody leczenia choroby zwyrodnieniowej
Glikokortykosteroidy w iniekcjach dostawowych
Mogą być podawane łącznie z lekami przeciwbólowymi, np. lidokainą [5]. Nie zaleca się stosowania steroidów więcej niż 3–4 razy do roku [32]. Uznaje się, że efekt działania leków utrzymuje się 4–8 tygodni [5]. Wytyczne towarzystw medycznych generalnie rekomendują steroidy jako leki w OA, głównie stawu kolanowego i biodrowego, jednak nie są to mocne rekomendacje [13].
Wiskosuplementacja
Wiskosuplementacja z wykorzystaniem preparatów kwasu hialuronowego jest stosunkowo nową metodą miejscowego leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów. Ze względu na dobry profil bezpieczeństwa i łatwość aplikacji jest coraz częściej wykorzystywana jako alternatywa lub wzbogacenie klasycznych terapii zachowawczych. Sugeruje się, że poprzez zmniejszenie dolegliwości bólowych pozwala na zredukowanie dawek leków przeciwbólowych, zarówno niesteroidowych, jak i opioidowych oraz opóźnia moment, kiedy konieczne jest wykonanie operacji wymiany chorego stawu lub wdrożenie innych procedur operacyjnych [33]. Stosowanie kwasu hialuronowego znajduje się w rekomendacjach OARSI oraz EULAR [13].
Symptomatic slow acting drugs in osteoarthritis (SYSADOA)
Do leków z grupy SYSADOA (symptomatic slow acting drugs in osteoarthritis) zalicza się m.in. siarczan glukozaminy, chondroityny, hydrolizaty kolagenu, diacerynę oraz ekstrakty z awokado i soi. Zaleca się ich długotrwałe stosowane. Leki te wykazują synergizm działania z lekami anelgetycznymi [32].
Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa
Zespół bólowy dolnego odcinka kręgosłupa jest jedną z najczęstszych dolegliwości w populacji osób dorosłych w Stanach Zjednoczonych.
Ryzyko wystąpienia w ciągu całego życia wynosi ok. 84% [34]. Najczęstsze przyczyny to: choroby krążka międzykręgowego, zmiany zwyrodnieniowe w stawach międzykręgowych oraz krzyżowo-biodrowych. W aspekcie leczenia farmakologicznego OA kręgosłupa leczy się podobnie do OA stawów obwodowych. W związku z tym powszechnie stosuje się paracetamol, NLPZ oraz leki opioidowe. Jedynym wyjątkiem jest częste stosowanie leków z grupy miorelaksantów w okresie zaostrzenia dolegliwości bólowych. Wykazano ich skuteczność w zniesieniu napięcia mięśni przykręgosłupowych i zmniejszenia dolegliwości bólowych w zespołach bólowych dolnego odcinka kręgosłupa, bez względu na etiologię. Nie ma jednak wystarczających dowodów na skuteczność stałego przyjmowania miorelaksantów [35, 36].
Podsumowanie
Choroba zwyrodnieniowa stawów jest jednym z największych problemów współczesnej medycyny. Na chwilę obecną nie istnieje lek hamujący progresję choroby lub cofający istniejące już zmiany. W związku z tym częstym końcowym etapem leczenia są aloplastyki stawów. Leczenie farmakologiczne jest ukierunkowane na zmniejszenie dolegliwości bólowych pacjentów, przyspieszenie procesu rehabilitacji, umożliwienie powrotu do aktywności fizycznej oraz opóźnienie momentu, kiedy wskazane jest wdrożenie leczenia inwazyjnego, czyli przede wszystkim poprawienie jakości życia chorego. W celu osiągnięcia tych założeń stosuje się wiele substancji leczniczych: od paracetamolu i środków stosowanych miejscowo po niesteroidowe leki przeciwzapalne ogólnoustrojowo do słabych i silnych opioidów. Na każdym etapie można rozważyć włączenie koanalgetyków. Ostateczny wybór leczenia zależy od nasilenia bólu, chorób współistniejących i preferencji pacjenta.
