Uszkadzanie struktury chrząstki może przebiegać na wielu podłożach, do których można zaliczyć nieprawidłową oś mechaniczną stawu doprowadzającą do modyfikacji nacisku, zaburzoną stabilność stawu, zaburzenia w strukturze i funkcji płynu stawowego, a także procesy zapalne. Proces zapalny powoduje destrukcję chrząstki stawowej i prowadzi do utraty stabilności chrząstki, jej przebudowy i włóknienia. W dalszym etapie doprowadza do sklerotyzacji kości w okolicy podchrzęstnej. Istotą zmian zwyrodnieniowych jest to, że proces nie toczy się tylko w obrębie chrząstki stawowej, ale obejmuje cały staw (podchrzęstna warstwa kości, błona maziowa, torebka stawowa itd.).
W patomechanizmie włóknisty składnik chrząstki stawowej – kolagen typu II – uzyskuje przewagę ilościową nad pozostałymi składnikami przestrzennej struktury elastycznej chrząstki stawowej (zagregowane konglomeraty hialuronianu, glikozaminoglikany), powodując spadek elastyczności. Jak pokazują badania, istnieje związek pomiędzy markerami tkankowego stanu zapalnego
a postępem choroby zwyrodnieniowej stawów [2].
W leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów stosujesię kilka metod:
- poprawa biomechaniki – odciążanie w celu zmniejszenia nacisku wzajemnego chrząstek stawowych,
- leczenie biologiczne – osocze bogatopłytkowe (ang. platelet rich plasma – PRP) mające na celu miejscowe podanie wysoko stężonych płytkopochodnych
- czynników wzrostu,
- autogeniczne przeszczepy chrząstki z miejsc mniej obciążonych,
- wiskosuplementacja,
- chondroprotekcja (siarczan chondroityny, siarczan/chlorowodorek glukozaminy).
Metody alternatywne
W obliczu zapalnego patomechanizmu choroby zwyrodnieniowej stawów i występowania przeciwwskazań do stosowania niesterydowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) od wielu lat temat do dyskusji stanowią preparaty
zawierające niezdenaturowany kolagen typu II (UC-II), niezmydlające frakcje olejów awokado i soi oraz wyciąg z Boswellia serrata jako substancje mogące wspomagaćleczenie choroby zwyrodnieniowej. Mechanizmy działania bazować mają na niwelowaniu autoagresji immunologicznej, dzięki czemu proces zapalny i postęp choroby ulegają wyhamowaniu.
Niezdenaturowany kolagen typu II (UC–II)
Uważa się, że niedostateczna glikozylacja glikoprotein i kolagenu typu II może być przyczyną indukcji oraz postępu zmian chorobowych. Na skutek błędnego rozpoznawania struktury stawów może dochodzić do autoagresji (proces autoimmunologiczny) z różnym nasileniem, co prowadzi do rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów. Zaburzenia glikozylacji białek mogą być drogą do zmian powierzchniowych, co będzie wpływać na niewłaściwe reagowanie układu odpornościowego i destrukcję komórek gospodarza. Udowodniono też, że podawanie niezdenaturowanego kolagenu typu II wywołać może stan zapalny stawów zbliżony swoim przebiegiem do reumatoidalnego zaplenia stawów (RZS) [3].
Immunizacja drogą dożylną powodowała występowanie odpowiedzi o charakterze autoagresji. Rozważania na temat alternatywnej drogi podawania niezdenaturowanego kolagenu II (UC-II), zachowującego swoją trzecio- i czwartorzędową strukturę dowodzą, że może to stanowić swoistego rodzaju „szczepionkę” powodującą powstawanie immunotolerancji.
Wprowadzone do przewodu pokarmowego cząsteczki kolagenu II, posiadające strukturę zgodną z naturalnie występującą w chrząstce stawowej, trafiają do jelita cienkiego, gdzie wchodzą w kontakt z kępkami Peyera
i sprzyjają nabywaniu odpowiedniej immunokompetencji (ang. pathogen associated molecular patterns – zapamiętywanie wzorców). Immunokompetentne komórki w kępkach Peyera na skutek uprzedniej immunizacji nie traktują cząsteczek kolagenu typu II jako intruza, lecz jako białko przyjazne. W dalszym ciągu komórki immunokompetentne trafiają do krwiobiegu i do objętych procesem zapalnym stawów. W tym obszarze dochodzi do zwiększenia wydzielania cytokin sprzyjających hamowaniu procesów zapalnych [TGF-ß (ang. transforming growth factor beta), interleukiny – IL-10, IL-27, IL-37]. Finalnym efektem jest zmniejszenie bądź wyhamowanie procesu zapalnego, zmniejszenie nasilenia objawów w postaci bólu czy obrzęku oraz zapalnej destrukcji tkanek.
Badania prowadzone od lat 90. ubiegłego wieku potwierdzają skuteczność działania przeciwzapalnego poprzez immunizację nie tylko w chorobie zwyrodnieniowej stawów, ale też w przypadku RZS [4, 5]. Oprócz zmniejszania dolegliwości bólowych poprawiały się parametry czynnościowe stawów, a efekt widoczny był po 30 dniach stosowania terapii. Jednocześnie u ludzi zdrowych zaobserwowano zwiększenie tolerancji wysiłku określanej jako czas do wystąpienia bólu podczas ćwiczeń fizycznych [6].
Niezmydlające się frakcje olejów z soi i awokado (ang. avocadoand soya unsaponifiables – ASU)
Preparatom opartym na niezmydlających frakcjach olejów soi i awokado przypisuje się działanie chondroprotekcyjne. W licznych modelach zwierzęcych oraz komórkowych wykazano hamujące działanie na postęp uszkadzania chrząstki stawowej w porównaniu z placebo, poprzez zmniejszenie sklerotyzacji warstwy podchrzęstnej, zwiększoną zawartość proteoglikanów oraz zwiększoną grubość chrząstki stawowej [7]. W hodowli komórkowej ludzkich chondrocytów ASU hamował produkcję cytokin prozapalnych [IL-6, IL-8, prostaglandyny E (PGE2), NO] [8]. Anaboliczny wpływ na metabolizm tkanki chrzęstnej ujawniał się poprzez przywracanie syntezy agrekanów w hodowlach chondrocytów stymulowanych IL-1, jednocześnie zwiększając ekspresję TGF-ß1 oraz inhibitora aktywatora plazminogenu-1 w chondrocytach [9].
Z klinicznego punktu widzenia, preparaty ASU stosowane u osób z chorobą zwyrodnieniową stawów przynosiły efekty przeciwbólowe powodujące zmniejszenie ilości lub konieczności, w ogóle stosowania NLPZ. Jednocześnie poprawie ulegały parametry czynnościowe, zmniejszał się ubytek chrząstki stawowej, a efekt utrzymywał się co najmniej dwa miesiące od zakończenia stosowania preparatu [10].
Boswellia serrata
Pochodząca z Ameryki Północnej oraz Indii roślina należąca do rodziny osoczynowatych wytwarza kwasy bosweliowe należące do związków trójterpenowych. Z Boswellia serrata przyrządza się odtłuszczony wyciąg alkoholowy. Kwasy bosweliowe w zależności od stężenia blokują syntezę prozapalnej 5-lipooksygenazy (w tym kwasu 5-hydroksyeikozatetraenowego i leukotrienu B4) [11].
Wśród różnych preparatów pochodzenia roślinnego o działaniu hamującym lipooksygenazy kwas bosweliowy działa wybiórczo na lipooksygenazę typu 5, stając się jej wybiórczym inhibitorem. Układ lipooksygenazy, będąc częścią kaskady kwasu arachidonowego, odpowiada za produkcję leukotrienów biorących udział w procesie zapalnym. Autorzy wspominają także o blokowaniu działania elastazy, co ma za zadanie hamować proces zapalny. Porównanie działania wyciągu z Boswellia serrata z ketoprofenem ukazało, że ten pierwszy zmniejszał degradację glikozaminoglikanów w porównaniu z grupą kontrolną, a ketoprofen powodował spadek ogólnej zawartości glikozaminoglikanów w tkance [12].
Podsumowanie
Uszkodzenie chrząstki stawowej będące podstawą choroby zwyrodnieniowej dokonuje się na różnym podłożu, a istotą leczenia jest zapobieganie postępowaniu choroby. Możliwości regeneracji są nieznaczne, wobec czego stosowanie metod mechanicznych, humoralnych, wiskosuplementacji czy zabiegowych staje się „zestawem” z wyboru. Stosowanie suplementów diety pomimo dobrej podstawy teoretycznej wymaga przeprowadzenia wiarygodnych badań klinicznych na szeroką skalę mogących rozwiać wątpliwości co do ich skuteczności.
- Immunizacja kolagenem typu II (UC-II) ma za zadanie wytworzenie tolerancji immunologicznej, powodującejhamowanie odpowiedzi zapalnej w obrębie stawu, co ma zmniejszyć ból i poprawić czynność stawów.
- Preparaty ASU wykazują wielokierunkowe działanie przeciwzapalne oraz zapobiegają destrukcji chrząstkistawowej.
- Boswellia serrata ma za zadanie hamować proces zapalny poprzez wybiórczą inhibicję lipooksygneazy.
- Suplementy diety nie są lekami z medycznego punktu widzenia, gdyż nie przeszły ścieżki weryfikacji klinicznej,tak więc nie mogą stanowić podstawy leczenia.
