Bark rzucający i serwujący – biomechanika i urazy barku u profesjonalnych piłkarzy ręcznych i tenisistów

Piłka ręczna, baseball, tenis, a także inne sporty rzutowe i rakietowe, które wymagają zaangażowania obręczy kończyny górnej w pełnym zakresie ruchu, wiążą się z częstym ryzykiem występowania dolegliwości bólowych barku. Ocenia się, że 40–52% profesjonalnych piłkarzy ręcznych zgłasza dolegliwości bólowe barku podczas sezonu startowego [1, 2], a same urazy barku stanowią od 4 do 27% wszystkich urazów w piłce ręcznej [3–7]. 

Podczas wykonywania rzutu piłką lub serwisu bark osiąga ekstremalne granice zakresu ruchu przy maksymalnym obciążeniu stawu ramiennego. W literaturze jest to opisywane jako thrower’s paradox, który zakłada kompromis pomiędzy uzyskaniem maksymalnego zakresu ruchu stawu ramiennego a jednoczesnym zachowaniem jego stabilności. W takich sytuacjach bark jest jeszcze bardziej narażony na urazy, z których większość to urazy przeciążeniowe związane z wielokrotnie powtarzanymi czynnościami, a kumulujące się mikrourazy stopniowo prowadzą do progresji uszkodzeń [8].

Ryzyko urazu ostrego rośnie w przypadku sportów kontaktowych takich jak piłka ręczna. Gwałtowny blok kończyny podczas rzutu lub upadek na kończynę po rzucie znacznie zwiększają ryzyko ostrego urazu, który w konsekwencji może wymagać leczenia operacyjnego. 

Biomechanika rzutu i serwisu

Sekwencja ruchu całego ciała w sportach rzutowych podczas rzutu oraz rakietowych podczas serwisu jest bardzo zbliżona. Najlepiej opisana w literaturze sekwencja rzutu została przeprowadzona u miotaczy baseballowych [9]. 
Cała sekwencja rzutu składa się z sześciu faz: 

• faza półobrotu z przysiadem (1) – faza pierwsza mająca na celu optymalne ustawienie ciała do oddania rzutu,
• fazy wczesnego (2) i późnego wypadu (3) – fazy dynamiczne, w których kończyna w stawie ramiennym jest ustawiana w pozycji maksymalnego odwiedzenia i rotacji zewnętrznej,
• faza przyspieszenia (4) – bark z maksymalnej rotacji zewnętrznej jest rotowany do pozycji ok. 100° rotacji wewnętrznej, co nadaje rzucanej piłce przyspieszenie,
• fazy deceleracji (5) oraz wykończenia (6) – to fazy wykończenia rzutu mające na celu wyhamowanie rotowanego do wewnątrz ramienia do pozycji neutralnej z jednoczesnym rozproszeniem energii kinetycznej. Przerwanie tych faz, np. przez blok przeciwnika, zaburza ten proces i zwiększa ryzyko wystąpienia urazu.

Rodzaj rzutu, ułożenie ciała i technika rzutu u piłkarzy ręcznych oczywiście różnią się w stosunku do miotaczy baseballowych, lecz sekwencja ruchów kończyny górnej podczas rzutu jest zbliżona. 

Ryc. 1. Fazy rzutu w piłce ręcznej

Podobnie opisano sekwencję ruchów wykonywane przez tenisistę podczas serwisu [10]: 

• faza startu – faza pierwsza, indywidualna i w znacznej mierze zależna od danego zawodnika; głównym jej celem jest przygotowanie i ustawienie ciała celem maksymalnego wygenerowania siły w kolejnych fazach [11], 
• faza uwolnienia/podrzutu (1) – rozpoczyna się w momencie uwolnienia (wyrzutu) piłki tenisowej przez rękę niedominującą. Aktywność mięśni posturalnych zwiększa się w trakcie trwania poszczególnych faz [12]. Wskazany jest taki tor ruchu wyrzutu piłki względem pozycji zawodnika, by pozycja ramienia dominującego w momencie kontaktu rakiety z piłką wynosiła ok. 90–100° odwiedzenia [13]. Zbyt bliska pozycja toru ruchu wyrzutu piłki względem głowy (12 o’clock position) skutkuje zwiększeniem odwiedzenia i może inicjować konflikt podbarkowy [14],
• faza załadowania (2) – jej celem jest maksymalizacja energii potencjalnej serwisu poprzez obniżenie pozycji ciała, rotację i przeprost tułowia, dzięki czemu bark domi...