Zastosowanie krioterapii w urazach sportowych

Z praktyki ortopedy

Krioterapia od lat jest uznawana za skuteczną, tanią i prostą metodę leczenia bólu przy urazach, zwłaszcza sportowych. Wiadomo, że terapeutyczne stosowanie krioterapii zmniejsza obrzęk, łagodzi ból, ale patofizjologia tego działania nie jest do końca jasna. 

Krioterapia jest najprostszą i chyba najstarszą metodą leczenia urazów tkanek miękkich. Poprzez obniżenie temperatury tkanek łagodzi ból i napięcie mięśni, zmniejsza obrzęk, spowalnia metabolizm, stan zapalny i przez to ułatwia gojenie. Chociaż te efekty są powszechnie znane, to nadal trwają badania nad wyjaśnieniem ich patomechanizmu. 

Stopień schłodzenia tkanek głębokich zależy od sposobu chłodzenia, długości ekspozycji, początkowej temperatury ciała i otoczenia oraz grubości tkanki tłuszczowej. 

Sposoby stosowania krioterapii

Chłodzenie znajduje zastosowanie zarówno w fazie ostrej, jak i natychmiast po urazie, a także w okresie rehabilitacji. Zasada działania jest jednak inna w obu wymienionych przypadkach. W fazie ostrej chodzi głównie o spowolnienie metabolizmu, co ogranicza rozległość uszkodzenia tkanek. Celem rehabilitacji jest zaś przede wszystkim łagodzenie bólu, co umożliwia szybsze wdrożenie bardziej agresywnych ćwiczeń. Należy jednak pamiętać o możliwych powikłaniach, wśród których najczęściej wymienia się odmrożenia skóry i uszkodzenia nerwów, zwłaszcza przy długotrwałej ekspozycji na zimno (powyżej 20–30 minut). Zbyt szybkie rozpoczęcie ćwiczeń, zwłaszcza przy osłabionym odczuwaniu bólu, może skutkować odnowieniem się kontuzji. Istotny jest również czas od urazu do włączenia krioterapii – w analizach wykazano, że optymalny efekt uzyskuje się po natychmiastowym schładzaniu uszkodzonych tkanek, a rozpoczęcie go po 24–48 godzinach znacząco pogarsza wyniki. Wydaje się, że najskuteczniejszą i najprostszą metodą schładzania są okłady z pokruszonego lodu.

Nie ma jednoznacznie określonych schematów stosowania krioterapii – często metodologia jest zależna od doświadczenia klinicznego. W analizowanych pracach czas zabiegów wahał się od 10–20 minut 2–4 razy dziennie, do 20–30, a nawet 30–45 minut co dwie godziny. Często krioterapię stosuje się w połączeniu z elewacją kończyny oraz kompresoterapią. 

Patomechanizm działania krioterapii

Pomimo powszechnego stosowania krioterapii przez lekarzy, fizjoterapeutów, samych sportowców czy laików, mało kto zastanawia się nad patomechanizmem jej działania. Przypuszcza się, że efekt przeciwbólowy krioterapii spowodowany jest m.in. wpływem na szybkość przewodzenia w obrębie włókien nerwowych, hamowaniem nocyceptorów i zmniejszeniem aktywności enzymów. Szybkość przewodzenia nerwowego (nerve conduction velocity – NCV) jest zależna od wieku, płci oraz temperatury skóry. Wykazano, że obniżenie temperatury o 10°C powoduje spowolnienie NCV o 33%, co odpowiada 0,4 m/s na każdy 1°C (przy temperaturze skóry 31–10°C). Wartości te są uśrednione, ale tendencja ta została potwierdzona w różnych opracowaniach. 

Krioterapia i TENS

Ciekawe efekty uzyskano, łącząc krioterapię z przezskórną stymulacją elektryczną, zwaną w skrócie TENS (transcuteneous electric neuromuscular stimulation), w rehabilitacji stawów kolanowych i zaników mięśnia czworogłowego. Wykazano poprawę przewodnictwa w obrębie płytki motorycznej, a efekt ten utrzymywał się do 30 minut po zdjęciu lodu z badanej okolicy ciała. Jednocześnie potwierdzono spowolnienie przewodnictwa nerwowego w wstępujących włóknach czuciowych. Ponadto krioterapia spowalnia aktywność mechanoreceptorów w mięśniach i w obrębie stawów, co na drodze odruchowej poprzez ośrodki rdzeniowe powoduje dodatkowe rozluźnienie mięśni. 

Podsumowując – miejsce krioterapii jako jednego z podstawowych narzędzi w leczeniu urazów sportowych, zarówno w fazie ostrej, jak i późniejszej rehabilitacji, wydaje się niezagrożone.

Przypisy

    POZNAJ PUBLIKACJE Z KSIĘGARNI FIZMEDIO