Od pewnego czasu mezenchymalne komórki macierzyste (mesenchymal stem cells – MSC) zyskują zainteresowanie w kontekście ich potencjalnych zastosowań w leczeniu zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego. Mezenchymalne komórki macierzyste są zdolne do różnicowania się w jednym z kilku mezenchymalnych fenotypów, jak osteoblasty, chondrocyty, miocyty, komórki zrębu szpiku kostnego, ścięgna, fibroblasty więzadeł i adipocyty (Caplan 1991, 2005, 2007, Zuk 2001). Z powodu względnej łatwości ich pozyskiwania i podawania w porównaniu do alternatywnego leczenia chirurgicznego (lub w połączeniu z leczeniem chirurgicznym) oferują one atrakcyjną opcję terapeutyczną zarówno dla lekarzy, jak i pacjentów oraz znajdują szerszą gamę zastosowań ortopedycznych. Według najnowszego myślenia o fizjologii mezenchymalnych komórek macierzystych komórki te są perycytami, czyli komórkami okołonaczyniowymi, które są aktywowane w odpowiedzi na uraz lub miejscowe zapalenie i służą naprawieniu uszkodzenia przy użyciu różnego rodzaju czynników chemotaktycznych (Caplan i Correa 2011). Te wydzielane czynniki bioaktywne tłumią lokalny układ odpornościowy, hamują zwłóknienie (powstawanie blizn) i apoptozę, wzmagają angiogenezę i stymulują mitozę oraz różnicowanie komórek naprawczych wewnątrz tkanek lub komórek macierzystych (Caplan i Dennis 2006). Podaje się, że perycyt uwalnia się z położenia na przewodzie naczyniowym w przypadku urazu ogniskowego i jako taki działa jako immunomodulująca i troficzna MSC (Caplan 2008). Immunomodulacja wywołana MSC wyłącza nadzór komórek T w obszarze z urazem i blokuje reakcje autoimmunologiczne. Jej działanie troficzne ogranicza pole uszkodzenia w ten sposób, że blizny nie występują i swoiste tkankowo komórki prekursorowe zastępują komórki wymarłe.
Zgodnie z tym rozumieniem roli perycytów wydaje się logicznie, że proces terapeutyczny może opierać się na takim naturalnym, łatwo dostępnym źródle regeneracji ciała. W tym celu komórki mogą być pobierane, skraplane i podawane w dużej ilości na obszarze z urazem, aby stymulować otaczającą tkankę do leczenia.
Obecnie zastosowanie komórek macierzystych w ortopedii koncentruje się przede wszystkim na leczeniu wad chrząstek (w tym tych związanych z chorobą zwyrodnieniową), urazów łąkotki, przewlekłych zapaleń ścięgien i na przyspieszaniu gojenia się mięśni urazów u sportowców (Atesok i in. 2015, Laprade i in., 2016). Istotna i najbardziej interesująca część badań została poświęcona zgłębianiu nieinwazyjnego, interwencyjnego zastosowania tych komórek.
Uprzednio najczęściej stosowanym źródłem MSC był szpik kostny. Zgodnie z nową koncepcją, gdy MSC stanowią perycyty z naczyń włosowatych, to MSC mogą być pobierane praktycznie z każdej tkanki. Biorąc jednak pod uwagę łatwość pobierania, minimalną inwazyjność, jak również wysokie stężenie komórek – tkanka tłuszczowa wydaje się optymalnym źródłem MSC. Badania wykazały, że 1 g tkanki tłuszczowej może dostarczyć ok. 5000 komórek macierzystych, co stanowi 500 razy więcej komórek, jakie można otrzymać ze szpiku kostnego (Salem i Thiemermann 2010).
Jednym z ważnych pytań, jakie należy postawić w tym kontekście, jest to, czy zastosowanie komórek macierzystych pochodzących z tkanki tłuszczowej poprzez wstrzyknięcie ich w miejscu docelowym wpływa na jakość podawanych komórek. Właściwie nie odnotowano żadnych statystycznie istotnych różnic w odniesieniu do liczby, żywotności i aktywności metabolicznej komórek podawanych w porównaniu do grupy kontrolnej, co potwierdza, że wstrzykiwanie jest bezpieczną metodą do zastosowania w terapii komórkowej (Onishi K. i in. 2016).
W odniesieniu do wpływu podawania komórek macierzystych do stawów na gojenie uszkodzeń chrząstki stawowej, badania naukowe skoncentrowane są głównie na stawie kolanowym (Filardo i in. 2013, Girolamo i in. 2016, Nakamura i in. 2009, Koga i in. 2009). W literaturze spotyka się dwa ogólne sposoby podawania komórek macierzystych. Komórki macierzyste mogą być dostarczane bezpośrednio do stawu bez wcześniejszego przygotowania uszkodzonego obszaru (układowej choroby zwyrodnieniowej) lub takie podawanie może być poprzedzone przez opracowanie chirurgiczne ogniskowej wady chrząstki (artroskopia), ewentualnie z dodatkowym zastosowaniem kleju tkankowego jako szczeliwa lub nośnika (Kim i in. 2015). Yong-Gon Koh i wsp. (2015) leczyli grupę pacjentów w wieku powyżej 65 lat, podając pojedynczą aplikację komórek macierzystych pochodzących z tkanki tłuszczowej po uprzednim czyszczeniu artroskopowym. Stwierdzono poprawę wszystkich wyników klinicznych (KOOS VAS) i opóźnienie postępu zmian w ocenie radiograficznej według schematu Kellgrena-Lawrence’a oraz poprawę jakości chrząstki podczas ponownej artroskopii. Freitag i wsp. (2015) rozpoczęli badania kliniczne mające na celu analizę wpływu wstrzykiwań komórek macierzystych pochodzących z tkanki tłuszczowej na ogniskowe ubytki w kolanowych kłykciach udowych. W tym celu przeprowadzono mikrozłamania w grupie badanej i grupie kontrolnej. Grupa badana otrzymała iniekcję mezenchymalnych komórek macierzystych po operacji. Wstępne wyniki są obiecujące, bowiem zaobserwowano statystycznie istotne różnice. Yong-Gon Koh i wsp. (2013) zaproponowali ciekawe rozwiązanie, mianowicie dokonali biopsji ciała tłuszczowego podrzepkowego (choroba Hoffy) pacjentów w celu uzyskania komórek macierzystych pochodzących z tkanki tłuszczowej, jakie są identyczne z miejscem ich późniejszego zastosowania. Komórki pobrano podczas standardowej artroskopii. Izolowane komórki w połączeniu z bogatopłytkowym osoczem następnie podawano do stawu kolanowego. Wyniki kliniczne oceniano za pomocą systemów oceniania Lysholma, WOMAC i SAS i odnotowano znaczącą ogólną poprawę.
Zastosowanie komórek macierzystych w chirurgii rekonstrukcji stawów w celu przyspieszenia gojenia i zamocowania implantu staje się coraz bardziej popularne w praktyce klinicznej.
Kosaka i wsp. (2016) badali rekonstrukcję więzadła krzyżowego przedniego w modelu królika, gdzie półścięgnisty przeszczep ścięgna pokryto klejem fibrynowym wzmocnionym komórkami macierzystymi pochodzącymi z tkanki tłuszczowej. Obie grupy królików w badaniu poddano rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego, a w grupie kontrolnej implant pokryto tylko klejem fibrynowym. Porównanie grup obejmowało kierunkowość włókien kolagenu, wytrzymałości przeszczepu na rozciąganie oraz jakość włókien Sharpeya, które są oznaczeniami umocowania implantu. Wszystkie te parametry były wyższe w grupie, która otrzymała komórki macierzyste pochodzące z tkanki tłuszczowej. Kouroupis i wsp. (2016) badali morfologię i biomechanikę implantu opracowanego z wykorzystaniem bioinżynierii. W tym badaniu pobrano ludzkie komórki macierzyste pochodzące z tkanki tłuszczowej, które następnie hodowano przez 21 dni na materiale biologicznym zaprojektowanym w taki sposób, by pasmo ścięgniste wyłoniło się
pomiędzy dwoma końcami indukowanymi do różnicowania w kierunku kości. Modele przedniego więzadła krzyżowego stworzone w ten sposób wszczepiono u świń. Wnioski z badania potwierdzają, że stosowanie inżynierii biomedycznej i terapia komórkowa w leczeniu uszkodzeń więzadeł kolana jest rozwiązaniem do zastosowania w przyszłości. Zdaniem autorów to szczególne podejście jest dość kosztowne, skomplikowane i czasochłonne. Nowe techniki, które są bardziej opłacalne pod względem czasu i kosztu i które wykorzystują mechaniczne mikrorozdrobnienie lub frakcjonowanie tkanki tłuszczowej, są przedstawiane jako alternatywne podejście w dalszej części niniejszego artykułu.
Przewlekłe zapalenie ścięgien stanowi klinicznie istotne wyzwanie, które często dotyka sportowców. Badanie przeprowadzone przez Oshita i wsp. (2016) zostało zaprojektowane w ten sposób, by przyjrzeć się zapaleniu ścięgna Achillesa i jego leczeniu za pomocą wstrzyknięcia komórek macierzystych pochodzących z tkanki tłuszczowej. W grupie otrzymującej wstrzykiwania odnotowano znacząco zredukowane zwyrodnienie ścięgna oraz bardziej korzystny stosunek kolagenu typu III do kolagenu typu I.
W ostatnich latach znaczny wysiłek włożono także w opracowywanie metod leczenia urazów stożka rotatorów z wykorzystaniem iniekcji komórek macierzystych w obszarze dotkniętym schorzeniem. Niemniej jednak nie opisywano statystycznie znaczących różnic. Ciekawa koncepcja została wysunięta przez Sevivas i wsp. (2016), którzy badali wpływ na infiltrację tłuszczową iniekcji MSC w miejsce przewlekłego uszkodzenia stożka rotatorów ścięgna. Naukowcy odnotowali istotną statystycznie redukcję zwyrodnienia tłuszczowego i zanik mięśni w stożku rotatorów, co może mieć konsekwencje dla decyzji w sprawie podjęcia leczenia chirurgicznego.
Nie można nie zauważyć, że praktycznie wszystkie raporty kliniczne dotyczące stosowania komórek macierzystych w chorobie zwyrodnieniowej stawów charakteryzują się stosunkowo krótkim okresem obserwacji, a tylko niektóre z nich mają randomizację. Próba czasu zapewni ostateczną odpowiedź dotyczącą skuteczności wymienionych powyżej terapii (Hogan i in. 2015). Jednakże pozytywne wyniki dwuletniej terapii opartej na pojedynczym wstrzyknięciu mikrorozdrobnionej tkanki tłuszczowej w leczeniu wczesnego stadium choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego są przedstawione w kolejnej artykułu i mogą potwierdzić celowość dalszych badań.
Metodologia przeszczepu i przetwarzania lipoaspiratu
Lipoaspirat jest poddawany obróbce mechanicznej zgodnie z techniką opisaną przez Bianchi i wsp. (2013) w celu wyeliminowania krwi i resztek oleju z rozdrobnionej tkanki tłuszczowej, które mogłyby spowodować stan zapalny w miejscu podania. Ponadto specjalne filtry zapewniają, że końcowy preparat jest jednorodny i może być stosowany z dokładnością nawet przy użyciu bardzo małych igieł.
Wykorzystywane urządzenie składa się z przezroczystego plastikowego cylindra z filtrami i koralikami dla mikrorozdrobnienia tkanki tłuszczowej. Z cylindrem połączone są rurki, które gwarantują stały przepływ roztworu soli fizjologicznej i eliminację odpadów. System stopniowo zmniejsza rozmiar skupisk tkanki tłuszczowej, wymywając cały prozapalny olej i resztki krwi przez minimalną „bezenzymową” manipulację w aseptycznym systemie zamkniętym. Cały proces odbywa się podczas jednego zabiegu chirurgicznego i przeprowadzany jest w zanurzeniu w roztworze soli fizjologicznej, który minimalizuje uraz produktów komórkowych.
Najczęstszym miejscem do zbierania tłuszczu jest brzuch. W ogólnej populacji nie stanowi to żadnego problemu, ale u sportowców ilość podskórnej tkanki tłuszczowej jest często bardzo niska. W takim przypadku tkanka może być pobierana z alternatywnych miejsc, np. z wewnętrznej lub zewnętrznej części uda lub bocznych części tułowia. Mimo doświadczenia w przeprowadzaniu procedur lipoaspiracji (w tym tych, które wykonuje się na wyjątkowo szczupłych sportowcach zawodowych) przez chirurga ortopedę, sugeruje się, aby w najtrudniejszych przypadkach zwrócić się o pomoc do chirurga plastycznego podczas procedury lipoaspiracji. Przed rozpoczęciem procedury wskazane jest, aby zbadać pacjenta w pozycji stojącej w celu ustalenia miejsca pozyskania tkanki, bowiem w pozycji leżącej podskórna tkanka tłuszczowa może być rozmieszczona w znacznie odmienny sposób, a ciało zazwyczaj wygląda zupełnie inaczej. Zaleca się również, aby przed rozpoczęciem procedury planowane miejsca do przeprowadzenia procedury lipoaspiracji były zaznaczone na skórze markerem.
Podczas zabiegu pacjent ułożony jest w pozycji leżącej na plecach, jeśli tłuszcz jest pobierany z przodu brzucha lub uda, albo na boku, jeśli tłuszcz pobierany jest z drugiego boku tułowia. Miejsce aspiracji znajduje się w polu sterylnym. Nie jest to konieczne, ale procedury w miejscu pracy autorów są zawsze wykonywane w sali operacyjnej w obecności anestezjologa, w przypadku gdy pacjent wymaga dodatkowej sedacji. Cała procedura trwa ok. 20–30 minut.
Znieczulenie podskórne i infiltracja
Tępa końcówka kaniuli 19G połączona z 60 ml strzykawką typu Luer Lock jest stosowana do podawania podskórnie 500 ml normalnej soli fizjologicznej, 50 ml lidokainy (2%), 1 ml epinefryny (1:1000) – ok. 50 ml na 10 cm2 powierzchni skóry. Należy poczekać ok. 15–20 minut przed przystąpieniem do pozyskiwania tkanki tłuszczowej, aby zminimalizować potencjalne krwawienie i ból pacjenta.
Pobieranie tkanki tłuszczowej
Tkanka tłuszczowa jest pobierana przy użyciu tępej końcówki kaniuli 13G z otworami połączonymi ze specjalną strzykawką typu Luer Lock z progresywnym pauzowaniem aspiracji. Pobrany tłuszcz przenoszony jest do większej strzykawki za pomocą specjalnego łącznika. Po napełnieniu strzykawki są ułożone pionowo, dzięki czemu tłuszcz może oddzielić się od wody i krwi. Nadmiar płynów (krwi i wcześniej wstrzyknięty roztwór soli fizjologicznej) zostają usunięte ze strzykawki.
Zestaw do procesowania tkanki
Zestaw Lipogems zawiera złącze do worka z solą fizjologiczną, naczynie ze stalowymi kulkami i filtrami, gdzie umieszcza się tkankę tłuszczową, a następnie wyjmuje po przetworzeniu, oraz worek na odpady.
Urządzenie jest najpierw napełniane roztworem soli fizjologicznej w celu usunięcia całego powietrza. Pomaga to zminimalizować uszkodzenie komórek. Następnie zebrany aspirat jest przenoszony do urządzenia przez specjalny filtr, który rozkłada tkankę tłuszczową i jest ręcznie wstrząsany przez minutę lub dłużej. W następnym etapie zawory są otwierane, a lipoaspirat przemywa się roztworem soli fizjologicznej aż do uzyskania czystego preparatu w kolorze żółtym. Ciągły przepływ roztworu soli fizjologicznej ma na celu usunięcie krwi, oleju i tkanki włóknistej. Urządzenie powinno być następnie obrócone o 180°, tak aby produkt tkankowy mógł zostać wypchnięty przez drugi filtr w trakcie mikrofrakcjonowania klastrów tłuszczowych do strzykawki podłączonej do systemu poprzez złącze typu Luer Lock. Klastry w tak otrzymanym produkcie są wielkości 300–600 mikrometrów, więc z łatwością przechodzą przez małą igłę. Strzykawki z oczyszczoną tkanką tłuszczową są umieszczane pionowo dla dekantacji, tak więc nadmiar soli fizjologicznej może zostać usunięty.
Wstrzykiwanie
Produkt końcowy – mikrorozdrobniona tkanka tłuszczowa – może być podawany bezpośrednio do stawu za pomocą strzykawki i igły (zdj. 1). Około 6–10 ml preparatu jest podawane w okolicę kolana. W przypadku mniejszych stawów dawka powinna być odpowiednio dostosowana.
Podsumowanie
Do badania włączono grupę 20 pacjentów w wieku średnio 61 lat, z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego – stopień 1, 2 i 3 zgodnie z klasyfikacją Kellgrena-Lawrence’a.
U wszystkich pacjentów występowanie objawów choroby zwyrodnieniowej stawu potwierdzono badaniem klinicznym, badaniem radiologicznym i rezonansem magnetycznym. Pacjenci zostali poddani trójetapowej procedurze lipoaspiracji, procesowania tkanki tłuszczowej i iniekcji 6–10 ml do kolana podrzepkowo z boku. Wyniki oceniano za pomocą kwestionariusza KOOS (knee injury and osteoarthritis outcome survey) przed zabiegiem (czas zero), a następnie podczas obserwacji po upływie 12 i 24 miesięcy. Badanie radiologiczne i rezonans magnetyczny również były przeprowadzane.
Znaczący wzrost w skali KOOS – wzrost o 10 punktów uznano za minimalnie znaczącą zmianę (MIC).
Poprawa objawów nastąpiła kilka dni po zabiegu i wzrastała w skali KOOS oraz skali bólu VAS (visual analog scale) przez cały okres badania. W skali VAS ocena bólu zmniejszyła się z bólu ciężkiego do łagodnego (wykres 1).
Powikłania zaobserwowane po zabiegu były tymczasowe i nie miały znaczenia. Były to podskórne krwiaki i włóknienie tkanek. Nie stwierdzono gorączki lub zakażeń.
Warto zauważyć, że największą poprawę odnotowano w skali KOOS Sport. Autorzy uważają, że może to być spowodowane faktem, że pacjenci skłonni do poddania się takiej procedurze aktywnie poszukiwali alternatywnych metod leczenia umożliwiających odzyskanie sprawności fizycznej, która została osłabiona przez ból. Stąd wniosek, że Lipogems oferuje skuteczne łagodzenie bólu i umożliwienie pacjentom z wczesnym stadium choroby zwyrodnieniowej stawów kontynuowanie zajęć sportowych.
Autorzy dokonali także ciekawej obserwacji regeneracji chrząstki i tkanki łąkotki w przypadku jednego z pacjentów. Ten pacjent to 60-letni mężczyzna z martwicą kłykcia przyśrodkowego kości udowej oraz chorobą zwyrodnieniową przedziału przyśrodkowego. Trzydzieści lat wcześniej przeszedł procedurę subtotalnego wycięcia łąkotki przyśrodkowej. Około trzech lat temu przeszedł nadwięzadłową osteotomię kości piszczelowej, ale wciąż narzekał na ból i sztywność stawu kolanowego. Pacjent był leczony pojedynczym wstrzyknięciem mikrorozdrobnionej tkanki tłuszczowej. Po trzech miesiącach wyniki na skali KOOS i VAS znacznie się poprawiły. Jak pokazano, na 3 Tesla MRI (zdj. 1) zaobserwowano gojenie się kłykcia przyśrodkowego kości udowej i kłykcia kości piszczelowej. Ponadto zaobserwowano pokrycie kłykcia przyśrodkowego kości udowej do nowo powstałych tkanek chrząstki oraz tkanki łąkotkopodobnej w miejscu usuniętej przyśrodkowej łąkotki. Zaobserwowano również mniej płynu w kolanie, co odpowiadało klinicz-
nie istotnie mniejszej opuchliźnie i funkcjonalnej poprawie.
Wprowadzenie bogatopłytkowego zrębu w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów
Alternatywnie do opisanej powyżej metody ostatnio wprowadzono procedurę frakcjonowania dla wytworzenia bardziej czystej frakcji podporowo-naczyniowej tkanki tłuszczowej (stromal vascular fraction – SVF) (v Dongen Stevens i in. 2016). Technika mikrofragmentacji opisana powyżej dotyczy kruszenia pewnej nieokreślonej części adipocytów obecnych w lipoaspiracie, który ma dorosłe komórki macierzyste (adult stem cells – ASC) i adipocytów oraz zapewnia naprawę z wykorzystaniem uprzednich komórek, jak opisano powyżej.
Nowo opisana technika mechanicznego frakcjonowania prawie wszystkich adipocytów ze skondensowanego lipoaspiratu powoduje 10-procentową objętość SVF. Tkanka po SVF jest prawie całkowicie wolna od adipocytów i ma teoretyczną zaletę w postaci znacznie większego stężenia ASC w mniejszej objętości. Około 7–8 razy więcej komórek jest obecne tylko w 10-procentowej objętości pierwotnie skondensowanego lipoaspiratu; 20 cm3 regularnie strąconego lipoaspiratu przynosi ok. 10 cm3 skondensowanego lipoaspiratu po pierwszej rundzie wirowania (9,5 cm promień stały kąta wirnika przez 4 minuty, Medilite™, Thermo Fisher Scientific, NY). Następnie 10 cm3 skondensowanego lipoaspiratu jest wstrząsane 30 razy do przodu i do tyłu nad przyrządem używanym do frakcjonowania (Tulip, 1,4 mm otwór do transferu luer-luer, wielokrotnego użytku lub jednorazowy). Druga runda odwirowywania – 3 minuty, 3000 obrotów na minutę, skutkuje 4 frakcjami; 85% oleju (rozerwane adipocyty), 10% frakcji podporowo-naczyniowej tkanki tłuszczowej (t-SVF), 5% wodnej frakcji o małym osadzie (w większości pojedyncze komórki SVF, c-SVF). Frakcje te można łatwo oddzielić, co daje 10-procentową objętość SVF gotową do iniekcji.
W porównaniu z metodą mikrorozdrabniania opisaną powyżej musi być pobierane mniej lipoaspiratu w celu zmniejszenia ryzyka powikłania miejsca pobierania. Jednocześnie więcej ASC pozostaje do wstrzyknięcia w mniejszej objętości, co pozwala na dostarczanie większej liczby ASC w ich naturalnym miejscu w mniejszych przestrzeniach prawie bez adipocytów. Także potrzebne atrybuty są mniej kosztowne.
Starszy rangą autor artykułu (H.P. Stevens, współautor rozdziału) jest chirurgiem plastycznym i opracował technikę poprawy regeneracji uszkodzonej skóry [do leczenia uszkodzonej skóry ze względu na starzenie, promieniowanie lub (chirurgiczny) uraz, blizny]. Na podstawie wcześniejszych ustaleń dowodzących, że koncentrat krwinek płytkowych (platelet rich plasma – PRP) może zmniejszyć przestoje po wstrzyknięciu o 30% zarówno retrospektywnie (Willemsen, Stevens i in. 2014), jak i w prospektywnych badaniach klinicznych z randomizacją (według komunikacji osobistej, przed publikacją), przeprowadzono ok. 50 przypadków PRP + SVF.
Kombinacja ta jest określana jako bogatopłytkowy zrąb (PRS).
W przypadku tkanki bliznowatej zaobserwowano nie tylko wyraźną poprawę jakości skóry (v Dongen, 2016), ale także stara skóra twarzy oceniona przez fotografię komputerową VISIA UHD wykazała poprawę, a łysienie androgenowe leczone PRS wykazało znaczny wzrost gęstości włosów (H.P. Stevens i wsp., kontakt osobisty, przed publikacją).
Opis przypadku
Poniżej przedstawiono opis przypadku leczenia choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego z wykorzystaniem PRS wraz z sześciomiesięczną obserwacją zgodnie ze skalą
WOMAC (Stevens H.P. i wsp., złożone do druku). Pacjent, 62-letni mężczyzna, były zawodowy piłkarz, otrzymał pojedynczą iniekcję śródstawową PRS (= bogatopłytkowego zrębu = PRP i FAT-SVF = frakcja podporowo-naczyniowa tkanki tłuszczowej) w lewe kolano. Stopień zniszczenia zwyrodnieniowego stawu był ciężki (Kellgren-Lawrence, stopień 3), została już zaplanowana całkowita wymiana stawu kolanowego. Preparat FAT-SVF wytworzono, jak opisano powyżej. PRP został przygotowany za pomocą autologicznie uwarunkowanego osocza (ACP) z wykorzystaniem systemu podwójnej strzykawki. Zemulgowana mieszanka w objętości 4 cm3 PRP i 1 cm3 FAT-SVF została wstrzyknięta do kolana podrzepkowo z boku w znieczuleniu miejscowym w ciągu 45 minut (zdj. 3). Uprzednie wstrzyknięcia kortykosteroidów i kwasu hialuronowego nie powodowały jakiejkolwiek ulgi w bólu.
Skutki po wstrzyknięciu mierzono przy użyciu dostosowanego testu WOMAC (Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index). Bezpośrednio w ciągu pierwszych dwóch tygodni od wstrzyknięcia ból i sztywność znacznie się zmniejszyły. Funkcjonowanie fizyczne, społeczne i emocjonalne znacznie się poprawiło. Nie odnotowano działań niepożądanych. Podczas zwiększonej aktywności fizycznej w okresie 4.–8. tygodnia po wstrzyknięciu wystąpił łagodny nawrót dolegliwości. Po tygodniowym odpoczynku wszystkie parametry uległy poprawie do 12 tygodni po zabiegu. Ból niemal całkowicie zniknął, pacjent nie stosował żadnych środków przeciwbólowych od tygodni i zamiast całkowitej wymiany stawu kolanowego, był w stanie przyjąć ofertę pracy jako asystent trenera piłki nożnej (w profesjonalnym międzynarodowym klubie piłki nożnej ligi mistrzów). W kolejnych tygodniach zwiększona aktywność i drobne próby grania w piłkę spowodowały zwiększenie bólu. Ponownie zażywał środki przeciwbólowe w ciągu 4–6 tygodni. Zmniejszenie stresu fizycznego i ćwiczeń pozwoliło na poprawę według testu WOMAC do poniżej 50% pierwotnego poziomu bólu sprzed wstrzyknięcia. Ostatecznie zabieg wymiany stawu kolanowego może być nadal konieczny w pewnym momencie, ale społeczno-ekonomiczna i finansowa korzyść z leczenia oraz możliwość odłożenia takiej interwencji w czasie są oczywiste.
Nowa procedura leczenia uszkodzeń tkanek z wykorzystaniem osocza bogatopłytkowego wzbogaconego frakcją podporowo-naczyniową tkanki tłuszczowej oraz choroby zwyrodnieniowej stawów (kolana) wydaje się w szczególności obiecująca i zasługuje na większą uwagę.
