Krioterapia to zabiegi z wykorzystaniem niskich temperatur, czyli leczenie zimnem. Metoda ta była stosowana już w XVII wieku przez Greków i została wprowadzona do użytku dermatologicznego w 1850 r. – wykorzystano jej efekty znieczulające i zwężające naczynia [3].
POLECAMY
Od tego czasu wykorzystanie krioterapii było rozwijane w kierunku innych zastosowań, m.in. w neurochirurgii, ginekologii i ostatecznie ortopedii.
Pierwsze zastosowanie kriochirurgii w kościach z przerzutami opisał Marcove, który opisał otwarty system direct pour - metodę wykorzystującą ciekły azot w celu agresywnego wypełnienia jamy nowotworowej kilka razy [1, 4].
Aplikacja zimna jest stosunkowo prostą i niedrogą terapią, która od dziesięcioleci jest akceptowana jako skuteczna niefarmakologiczna interwencja w celu leczenia bólu.
Zwiększa próg odczuwania bólu, zmniejsza stan zapalny i skurcz tkanek. Zimno jest powszechnie stosowane w leczeniu ostrych urazów tkanek miękkich i wykazano jego skuteczność w redukcji bólu w okresie pooperacyjnym po zabiegach chirurgii ortopedycznej.
Zastosowanie zimna w leczeniu
Dokonano przeglądu literatury dotyczącej efektów fizjologicznych zastosowania zimna, jego skuteczności i różnych jego sposobów stosowania oraz wskazań w ortopedii, ze szczególnym zwróceniem uwagi na potencjalne powikłania związane z zastosowaniem tej zimnej procedury. Jednak baza dowodów na wspieranie zastosowania do powszechnej praktyki powierzchownego ochładzania jest ograniczona i istnieje potrzeba lepszej standaryzacji jakości takich procedur w przyszłości po przeprowadzeniu kontrolowanych badań klinicznych z randomizacją [6].
Operacja wszczepienia całkowitej endoprotezy stawu kolanowego (total knee arthroplasty - TKA) jest dobrze ugruntowaną procedurą ortopedyczną dla końcowego stanu zmian artropatycznych kolana, która sama w sobie wykazuje poprawę stanu klinicznego i złagodzenia bólu. Większość pacjentów zgłasza poprawę w zakresie bólu, funkcji i jakości życia zależną od stanu zdrowia (Quality Of Life - QOL) w ciągu 3-6 miesięcy po zabiegu. Pomimo tych usprawnień pacjenci leczeni za pomocą TKA często doświadczają obrzęku, a ból zazwyczaj nasila się 24-48 godzin po operacji, ponadto często zgłaszają także zakłócenia w jakości snu, co jest związane z obrzękiem pooperacyjnym i znaczną utratą krwi.
Aplikacja zimna jest stosunkowo prostą i niedrogą terapią, która od dziesięcioleci jest akceptowana jako skuteczna niefarmakologiczna interwencja w celu leczenia bólu.
Ból pooperacyjny i obrzęk można wytłumaczyć podwyższonym ogólnie i lokalnie poziomem mediatorów stanu zapalnego. Tak więc zastosowanie odpowiedniej, skutecznej terapii miejscowej lub ogólnej, a przez to zmniejszenie reakcji zapalnej może poprawić okołooperacyjne leczenie bólu po TKA. Podczas resekcji TKA konieczne jest nawadnianie - usuwanie resztek kości i tkanek miękkich stanowiących miejsce rozrostu potencjalnej kolonii bakteryjnej, czyli krew i ciepłe środowisko. Korzyści kliniczne wynikające z zastosowania dodatków w roztworach irygacyjnych, takich jak antybiotyk, detergent, płyn hipertoniczny czy sól fizjologiczna, zostały wnikliwie opisane w literaturze. Ciągła irygacja niektórymi dodatkami zmniejszyła znacznie wzrost bakteryjny w zakażeniu okołoprotezowym stawu. Dlatego irygacja rany podczas ortopedycznych zabiegów chirurgicznych, takich jak TKA, może poprawić wyniki chirurgiczne i zmniejszyć komplikacje okołooperacyjne przy niskim koszcie.
Wcześniejsze badania dotyczące krioterapii pooperacyjnej wykazały, że zmniejszenie ilości zapalnych cytokin, które zmieniają metabolizm tkankowy, zmniejsza działanie enzymatyczne, hamuje rozciąganie oraz odruch i zmniejsza skurcz mięśni.
Ponadto stymulacja zimnem może zmniejszyć krwawienie spowodowane przez sączenie kapilarne z jamy szpikowej i powierzchni pola kostnego. Jednak bezpośrednie korzyści po krioterapii pooperacyjnej są niejasne z powodu braku standaryzacji instrumentów, częstotliwości, czasu trwania i temperatury. jak dotąd przeprowadzono niewiele badań oceniających śródoperacyjną krioterapię w TKA [7].
Krioterapia nie znalazła jeszcze ogólnego zastosowana w chirurgii kręgosłupa.
Do zalet krioterapii zalicza się jej pozytywny wpływ na samopoczucie – w trakcie zabiegu w organizmie wydzielają się bowiem endorfiny, zwane hormonami szczęścia.
Opublikowano tylko kilka raportów dotyczących wykorzystania krioterapii jako opatrunku chłodzącego po operacjach na rdzeniu kręgowym. W wyniku jej zastosowania zmniejszył się ból pooperacyjny i skróciła długość hospitalizacji [6]. Jednakże skuteczność kliniczna w tym zakresie nie jest jeszcze ugruntowana.
Ponadto stymulacja zimnem może zmniejszyć krwawienie spowodowane przez sączenie kapilarne z jamy szpikowej i powierzchni kostnego.
Również kwestia, czy chłodzenie powierzchni ciała wpływa lub nie na obniżenie temperatury głębokich tkanek tułowia lub ciała, czyli wykazuje efekt ograniczenia wydzielania mediatorów zapalenia, jest nadal niejasna.
Rodzaje zabiegów krioterapeutycznych
Jak przytoczono powyżej, termin „krioterapiia” obejmuje szeroki zakres praktyk rehabilitacyjnych, przyjęło się jednak dzielić zabiegi na ogólne lub miejscowe.
Można w związku z tym wyróżnić krioterapię:
- miejscową – z wykorzystaniem schłodzonych gazów z odpowiedniego aplikatora, stosowaną, gdy dolegliwości dotyczą określonej, niezbyt dużej powierzchni ciała; miejsce chorobowo zmienione traktuje się temperaturą nawet do -140°C,
- ogólną – polegającą na krótkotrwałym bodźcu aplikacji zimna na obszar całego organizmu w postaci działania bardzo niskiej temperatury (< -100°C do -160°C) w kriokomorze na czas kilku (średnio 3) minut. Zakres działania na obszar ciała zależy od sposobu przeprowadzania i liczby zabiegów, które mogą być powtarzane w kilku cyklach.
Wskazania do stosowania terapii miejscowej obejmują:
- urazy: barku, kolana,
- rwę kulszową, stany bólowe,
- obrzęki po urazach.
Zabiegi uogólnione znajdują zastosowanie w przypadku:
- przewlekłego bólu, urazów pooperacyjnych,
- chorób układu kostnego, kręgosłupa, ścięgień,
- chorób reumatycznych,
- reumatoidalnego zapalenia stawów,
- łuszczycowego zapalenia stawów.
Podsumowanie
Do zalet krioterapii zalicza się jej pozytywny wpływ na samopoczucie – w trakcie zabiegu w organizmie wydzielają się bowiem endorfiny, zwane hormonami szczęścia.
Wskazania do skorzystania z kriokomory obejmują często sportowców, gdyż wspomagają odnowę biologiczną ustroju.
Choć krioterapia jest często wykorzystywana w rehablilitacji, nie każdy może z niej korzystać. Wśród przeciwwskazań do korzystania z kriokomory znajdują się: ciąża, klaustrofobia, znaczne nadciśnienie i choroby układu sercowo-naczyniowego, choroba Raynauda, choroby tarczycy, czynne procesy nowotworowe, ostre schorzenia dróg oddechowych, nietolerancja zimna, neuropatie układu współczulnego, znaczne wyniszczenie organizmu, przeziębienie, niektóre zmiany skórne czy miejscowe zaburzenia ukrwienia, a niekiedy także podeszły wiek czy przyjmowanie nie-
których leków [5].
Ogólnoustrojowa krioterapia ma dobre opinie i uznawana jest za zabieg bezpieczny.
Jednakże w jej wyniku mogą wystąpić wahania ciśnienia, reakcja alergiczna spowodowana skrajnie niską temperaturą (rzadko), klaustrofobia, zaczerwienienie i pieczenie skóry (szczególnie jeśli zostanie przekroczony rekomendowany czas zabiegu).
Jeżeli zatem nie ma przeciwwskazań, a stan zdrowia i silne dolegliwości bólowe wymagają skutecznej terapii, można korzystać z dobroczynnego działania zimna. Zabieg przy okazji poprawia humor i wzmacnia odporność [2].
Jeśli planuje się skorzystać z zabiegów, konieczne jest poinformowanie lekarza konsultanta o wszystkich stanach i schorzeniach, aby mógł on podjąć odpowiednią decyzję, czy terapia zimnem jest dla danego pacjenta potencjalnie bezpieczna.
Piśmiennictwo
- Chen C., Garlich J., Vincent K. i wsp. Postoperative complications with cryotherapy in bone tumors. J Bone Oncol 2017; 7: 13–17.
- Kriokomora – na co pomaga terapia zimnem? Dostępne na: //adamed.expert/kriokomora-na-co-pomaga-terapia-zimnem/.
- Arnott J.M. Practical illustrations of the remedial efficiency of a very low or anesthetic temperature in cancer. Lancet 1850; 2: 257–316.
- Marcove R.C., Miller T.R. Treatment of primary and metastatic bone tumors by cryosurgery. J Am Med Assoc 1969; 207: 1890–1894.
- Stanek A., Cieślar G., Mrowiec J. i wsp. Krioterapia w praktyce klinicznej. Rehabil Prakt 2006; 1: 27–31.
- On A.Y. Cold applications for the treatment of pain. Agri 2006; 18: 2.
- Li Z., Liu D., Dong J. i wsp. Effects of Cold Irrigation on Early Results after Total Knee Arthroplasty A Randomized, Double-Blind, Controlled Study. Medicine (Baltimore) 2016; 95 (24): e3563.
