Samorząd zawodowy to organizacyjna forma zrzeszania się obywateli, ukształtowana na zasadzie więzi zawodowej. Powstał w celu reprezentowania wspólnych interesów wobec instytucji państwa oraz sprawowania nadzoru nad wykonywaniem zawodu. Lekarze od lat mają swój własny samorząd zawodowy – izby lekarskie. Obecnie problematyka samorządu zawodowego lekarzy uregulowana jest w ustawie z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 168). Samorząd zawodowy lekarzy i lekarzy dentystów reprezentuje osoby wykonujące zawody lekarza i lekarza dentysty, sprawuje pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Okręgową Izbę Lekarską i Wojskową Izbę Lekarską stanowią lekarze wpisani na odpowiednią listę członków. Naczelną Izbę Lekarską tworzą członkowie jej organów. Członkiem samorządu lekarskiego obligatoryjnie zostaje każdy lekarz po uzyskaniu prawa wykonywania zawodu, które przyznaje samorząd lekarski. Lekarz zamierzający wykonywać zawód, któremu Okręgowa Rada Lekarska przyznała prawo wykonywania zawodu, zostaje równocześnie wpisany na listę członków tej izby lekarskiej.
Celem artykułu jest przedstawienie możliwych ingerencji samorządu lekarskiego w wykonywanie zawodu przez ortopedę – jego prawo wykonywania zawodu. W określonych ustawowo sytuacjach ingerencja izb lekarskich może bowiem skutkować ograniczeniem, zawieszeniem lub pozbawieniem prawa wykonywania zawodu lekarza, także ortopedy. Generalnie można stwierdzić, że ingerencja izb lekarskich w prawo wykonywania zawodu lekarza może mieć miejsce w dwóch sytuacjach:
- w związku z prowadzonym postępowaniem w sprawie odpowiedzialności zawodowej lekarza,
- w związku ze specjalnym postępowaniem przed komisją lekarską (niezdolność do wykonywania zawodu).
Zawieszenie lub ograniczenie prawa wykonywania zawodu jako skutek niezdolności lekarza do jego wykonywania.
W świetle art. 11 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 617), jeżeli Okręgowa Rada Lekarska stwierdzi, że istnieje uzasadnione podejrzenie niedostatecznego przygotowania zawodowego lekarza, powołuje komisję złożoną z lekarzy o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych, która wydaje opinię o przygotowaniu zawodowym tego lekarza. Okręgowa Rada Lekarska na podstawie opinii powyższej komisji może zobowiązać lekarza do odbycia uzupełniającego przeszkolenia. Zainteresowany lekarz jest uprawniony do uczestnictwa w posiedzeniu Okręgowej Rady Lekarskiej w czasie rozpatrywania jego sprawy. Lekarz ma obowiązek stawienia się przed komisją. W razie nieusprawiedliwionego niestawiania się lekarza przed komisją lub uchylania się od uczestnictwa w przeszkoleniu, Okręgowa Rada Lekarska podejmuje uchwałę o zawieszeniu lekarzowi prawa wykonywania zawodu lub o ograniczeniu w wykonywaniu określonych czynności medycznych do czasu zakończenia przeszkolenia. Okręgowa Rada Lekarska ustala tryb, miejsce i program przeszkolenia. Koszty tego przeszkolenia ponosi lekarz.
Natomiast zgodnie z art. 12 ustawy o zawodzie lekarza, jeżeli Okręgowa Rada Lekarska stwierdzi, że istnieje uzasadnione podejrzenie niezdolności lekarza do wykonywania zawodu lub ograniczenia w wykonywaniu ściśle określonych czynności medycznych ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający wykonywanie zawodu lekarza, powołuje komisję złożoną z lekarzy specjalistów z odpowiednich dziedzin medycyny. Komisja wydaje orzeczenie w przedmiocie niezdolności lekarza do wykonywania zawodu albo ograniczenia w wykonywaniu ściśle określonych czynności medycznych, wywołanych w szczególności niepełnosprawnością, chorobą, w tym chorobą psychiczną, lub uzależnieniem od substancji psychoaktywnych, w tym alkoholu, leków lub środków odurzających. Lekarz ma obowiązek stawienia się przed powyższą komisją i poddania się niezbędnym badaniom. Okręgowa Rada Lekarska na podstawie orzeczenia komisji może podjąć uchwałę o zawieszeniu prawa wykonywania zawodu na okres trwania niezdolności albo o ograniczeniu wykonywania określonych czynności medycznych na okres trwania niezdolności. Zainteresowany lekarz jest uprawniony do uczestnictwa w posiedzeniu Okręgowej Rady Lekarskiej w czasie rozpatrywania jego sprawy. Lekarz, którego dotyczy postępowanie, może wskazać lekarza niebędącego członkiem komisji jako swojego męża zaufania. Komisja w celu wydania orzeczenia przeprowadza badanie lekarskie, a także może skierować lekarza na niezbędne badania lub obserwację w podmiocie leczniczym lub wystąpić o wydanie dodatkowej opinii lekarza specjalisty w odpowiedniej dziedzinie medycyny. Komisja wydaje orzeczenie na podstawie przeprowadzonego badania i zgromadzonej w toku postępowania dokumentacji medycznej.
Jeżeli lekarz odmawia poddania się badaniu przez komisję lub gdy Okręgowa Rada Lekarska na podstawie wyników postępowania wyjaśniającego uzna, że dalsze wykonywanie zawodu lub ściśle określonych czynności medycznych przez lekarza grozi niebezpieczeństwem dla osób przez niego leczonych, podejmuje uchwałę o zawieszeniu lekarza w prawie wykonywania zawodu albo o ograniczeniu w wykonywaniu określonych czynności medycznych do czasu zakończenia postępowania. W orzeczeniu dotyczącym ograniczenia lekarza w wykonywaniu ściśle określonych czynności medycznych komisja określa rodzaj tych czynności. Orzeczenie wraz z uzasadnieniem i ze zgromadzoną dokumentacją medyczną oraz z protokołem prowadzonego postępowania komisja niezwłocznie przekazuje Okręgowej Radzie Lekarskiej.
Lekarz, w stosunku do którego podjęto uchwałę o zawieszeniu prawa wykonywania zawodu lub ograniczeniu wykonywania określonych czynności medycznych, może wystąpić do Okręgowej Rady Lekarskiej o uchylenie uchwały, jeżeli ustaną przyczyny zawieszenia lub ograniczenia, nie wcześniej jednak niż po upływie 6 miesięcy od podjęcia uchwały Okręgowej Rady Lekarskiej.
Szczegółowo powyższe postępowanie reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 listopada 2011 r. w sprawie trybu powoływania i sposobu działania komisji orzekającej w przedmiocie niezdolności lekarza do wykonywania zawodu albo ograniczenia w wykonywaniu ściśle określonych czynności medycznych oraz trybu orzekania o niezdolności do wykonywania zawodu lekarza albo ograniczenia w wykonywaniu ściśle określonych czynności medycznych.
Zawieszenie lub pozbawienie prawa wykonywania zawodu jako kara w postępowaniu w sprawie odpowiedzialności zawodowej
Odpowiedzialność zawodowa to odpowiedzialność za swoje działania i postawy związane z wykonywanym zawodem. Odpowiedzialność powyższa ponoszona jest przed samorządem zawodowym. Do zadań samorządu zawodowego lekarzy należy w szczególności prowadzenie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy. Z mocy prawa wszyscy członkowie samorządu lekarskiego podlegają odpowiedzialności zawodowej. Przesłanki ponoszenia powyższej odpowiedzialności są określone ustawowo. Zgodnie bowiem z art. 53 ustawy o izbach lekarskich, członkowie izb lekarskich podlegają odpowiedzialności zawodowej za naruszenie zasad etyki lekarskiej oraz przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza (zwane przewinieniem zawodowym). Zasadniczym źródłem zasad etyki zawodowej lekarzy jest Kodeks Etyki Lekarskiej uchwalony przez Krajowy Zjazd Lekarzy, będący jednym z ważniejszych drogowskazów dla etycznych zachowań w codziennej praktyce zawodowej ortopedy. Normy Kodeksu Etyki Lekarskiej zobowiązują lekarza do:
- przestrzegania praw pacjenta,
- dbania o godność zawodu lekarskiego.
W praktyce poza naruszeniem Kodeksu Etyki Lekarskiej przede wszystkim naruszenie poniższych ustaw może skutkować przewinieniem zawodowym ortopedy:
- ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty z 1996 r.,
- ustawy o izbach lekarskich z 2009 r.,
- ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z 2008 r.,
- ustawy o działalności leczniczej z 2011 r.
W praktyce typowe przewinienia zawodowe lekarzy dotyczą przede wszystkim naruszenia standardów prawnych wykonywania zawodu, a szczególnie praw pacjenta (np. udzielenie świadczenia zdrowotnego bez zgody pacjenta, nieudzielenie informacji o konsekwencjach zabiegu). Sprawy w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej ortopedów rozpoznają Okręgowe Sądy Lekarskie i Naczelny Sąd Lekarski. Właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji jest Okręgowy Sąd Lekarski izby lekarskiej, której obwiniony jest członkiem w chwili wszczęcia postępowania. Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej obejmuje:
- czynności sprawdzające,
- postępowanie wyjaśniające,
- postępowanie przed sądem lekarskim,
- postępowanie wykonawcze.
Celem czynności sprawdzających jest wstępne zbadanie okoliczności koniecznych do ustalenia, czy istnieją podstawy do wszczęcia postępowania wyjaśniającego. Natomiast celem postępowania wyjaśniającego jest ustalenie, czy został popełniony czyn mogący stanowić przewinienie zawodowe, wyjaśnienie okoliczności sprawy, a w przypadku stwierdzenia znamion przewinienia zawodowego – ustalenie obwinionego oraz zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu lekarskiego. Rzecznik odpowiedzialności zawodowej niezwłocznie po otrzymaniu informacji wskazującej na możliwość popełnienia przewinienia zawodowego jest zobowiązany wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego.
Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej prowadzone przez samorząd lekarski zarówno w trakcie, jak i po jego ukończeniu może wywołać różnorodne skutki prawne dla ortopedy o charakterze sankcji. I tak w przypadku, gdy zebrane dowody wskazują z dużym prawdopodobieństwem, że ortopeda, którego dotyczy postępowanie, popełnił ciężkie przewinienie zawodowe, a rodzaj tego przewinienia wskazuje, że wykonywanie przez obwinionego zawodu zagraża bezpieczeństwu pacjentów lub grozi popełnieniem kolejnego przewinienia zawodowego, sąd lekarski, na wniosek rzecznika odpowiedzialności zawodowej, wydaje postanowienie o tymczasowym zawieszeniu prawa wykonywania zawodu albo o ograniczeniu zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza przez obwinionego na okres do roku. Na powyższe postanowienie obwinionemu lekarzowi przysługuje zażalenie w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia. Zażalenie wnosi się do Naczelnego Sądu Lekarskiego za pośrednictwem Okręgowego Sądu Lekarskiego, który wydał postanowienie. Zażalenie nie wstrzymuje natychmiastowej wykonalności postanowienia.
Jeżeli sąd lekarski nie umorzył postępowania, a także nie wydał orzeczenia uniewinniającego ortopedę, to wydaje orzeczenie, w którym wymierza karę. W świetle art. 83 ustawy o izbach lekarskich 2009 r., sąd lekarski może orzekać następujące kary:
- upomnienie,
- nagana,
- kara pieniężna,
- zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia na okres od roku do pięciu lat,
- ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat,
- zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od roku do pięciu lat,
- pozbawienie prawa wykonywania zawodu.
Sąd lekarski, orzekając karę przewidzianą w pkt 5 lub 6, może dodatkowo orzec karę wymienioną w pkt 4. W przypadku orzeczenia kary przewidzianej pkt 4–7, sąd lekarski może zarządzić opublikowanie orzeczenia w biuletynie Okręgowej Izby Lekarskiej, której obwiniony jest członkiem. Ortopeda zawieszony w czynnościach zawodowych nie może wykonywać praktyki lekarskiej w żadnej formie (ani stosunku pracy, ani też praktyki zawodowej). Prawomocne orzeczenie powyższej kary stanowi podstawę do rozwiązania bez wypowiedzenia umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej, na podstawie której ortopeda wykonuje zawód. Zawieszenie prawa wykonywania zawodu orzeka się w miesiącach i latach. Bieg kary rozpoczyna się z dniem uprawomocnienia się orzeczenia. Na poczet kary zawieszenia prawa wykonywania zawodu zalicza się okres tymczasowego zawieszenia prawa wykonywania zawodu. Orzekając karę ograniczenia zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza, sąd lekarski określa szczegółowo czynności, których ortopeda nie może wykonywać (np. zakaz wykonywania operacji).
Orzeczenie wraz z pouczeniem o terminie i sposobie wniesienia odwołania sąd lekarski doręcza stronom w terminie zasadniczo 30 dni od dnia jego ogłoszenia. Od orzeczenia Okręgowego Sądu Lekarskiego stronom przysługuje odwołanie do Naczelnego Sądu Lekarskiego w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem sądu lekarskiego, który wydał zaskarżone orzeczenie. Naczelny Sąd Lekarski utrzymuje w mocy, uchyla albo zmienia orzeczenie Okręgowego Sądu Lekarskiego. Naczelna Rada Lekarska prowadzi Rejestr Ukaranych Lekarzy i Lekarzy Dentystów Rzeczypospolitej Polskiej.
